ผลกระทบของเอฟทีเอไทย-ญี่ปุ่นต่อเกษตรกร

กรณีการคุ้มครองพันธุ์พืชใหม่

เท่ากับมาตรฐานที่ประเทศอุตสาหกรรมต้องการ

1. ภายใต้กฎหมายไทยการประกาศรายชื่อพันธุ์พืชใหม่ทำโดยคณะกรรมการคุ้มครองพันธุ์พืชของไทย

กฎหมายคุ้มครองพันธุ์พืช พ.ศ.2542 ของไทย เนื่องจากกฎหมายของไทยบัญญัติขึ้นภายใต้หลักการ Sui Generis ซึ่งเป็นไปตามข้อตกลงทรัพย์สินทางปัญญาภายใต้องค์กรการค้าโลกมาตรา 27.3(b) ทั้งนี้โดยนอกเหนือจากให้การคุ้มครองพันธุ์พืชท้องถิ่นแล้ว คำประกาศพันธุ์พืชใหม่จะต้องประกาศอย่างระมัดระวังโดยต้องคำนึงถึงเงื่อนไขหลายประการ เช่น ต้องเป็นชนิดพืชที่มีสายพันธุ์พื้นเมืองดีเด่น เป็นพันธุ์พืชที่กระทรวงเกษตรฯมีขีดความสามารถในการวิจัยแข่งขันได้  ทั้งนี้เพื่อคุ้มครองเกษตรกรไม่ให้ได้รับผลกระทบจากการผูกขาดเมล็ดพันธุ์ เป็นต้น ในขณะที่มาตรฐานคุ้มครองพันธุ์พืชตาม UPOV1991 นั้นบังคับให้ประเทศภาคีต้องให้การคุ้มครองพืชทุกชนิดไม่มีข้อยกเว้น

2. เอฟทีเอไทย-ญี่ปุ่นกำหนดให้การประกาศการคุ้มครองพันธุ์พืชใหม่ต้องอยู่ภายใต้มาตรฐานระหว่างประเทศหรือ UPOV 1991

            ในข้อ 135(1) (2) กล่าวว่าให้ภาคีแต่ละฝ่ายให้สิทธิในการคุ้มครองพันธุ์พืชใหม่บนมาตรฐานระหว่างประเทศ และต้องให้การคุ้มครองพืชหรือสายพันธุ์พืชให้มากสายพันธุ์ที่สุดเท่าที่จะทำได้ และโดยเร็วที่สุดเท่าที่จะปฎิบัติได้  ตามรายละเอียดข้างล่างนี้

"1. คู่ภาคีตระหนักถึงความสำคัญของการให้ความคุ้มครองพันธุ์พืชใหม่ในลักษณะที่อยู่บนพื้นฐานของมาตรฐานระหว่างประเทศ เพื่อความมุ่งประสงค์นี้ ภาคีแต่ละฝ่ายจะต้องให้ความมั่นใจว่าสิทธิที่เกี่ยวกับพันธุ์พืชใหม่ได้รับการให้ความคุ้มครองอย่างเพียงพอ

2. ภาคีแต่ละฝ่าย โดยคำนึงถึงข้อกังวลของภาคีอีกฝ่าย จะต้องพยายามคุ้มครองพันธุ์พืชหรือสายพันธุ์พืชให้มากพันธุ์หรือสายพันธุ์ให้มากที่สุดเท่าที่จะได้ ในลักษณะที่กำหนดไว้ในวรรค 1 ข้างต้นโดยเร็วที่สุดเท่าที่จะสามารถปฏิบัติได้ "

ข้อบทนี้คือการผลักดันให้ประเทศไทยใช้มาตรฐานการคุ้มครองพันธุ์พืชใหม่ตามมาตรฐานของสหภาพคุ้มครองพันธุ์พืชใหม่(UPOV) หรือให้ใกล้เคียงกับมาตรฐานของ UPOV1991 ให้มากที่สุดและให้เร็วที่สุดเท่าที่จะกระทำได้นั่นเอง

            ความตกลงในข้อ 135 จึงเป็นความตกลงที่มากไปกว่าพันธกรณีที่ประเทศไทยมีในองค์กรการค้าโลกซึ่งแย้งต่อผลการศึกษาเรื่อง "ข้อสังเกตต่อร่างความตกลง JTEPA" ของสถาบันวิจัยเพื่อพัฒนาประเทศไทย(TDRI) ที่สรุปว่า "บทบัญญัติด้านทรัพย์สินทางปัญญาใน JTEPA ไม่ได้มีเนื้อหาที่อ่อนไหวมากนัก" และ "พันธกรณีตามความตกลงระหว่างประเทศที่กำหนดอยู่ใน JTEPA เป็นพันธกรณีที่ไทยมีอยู่แล้วตามความตกลง TRIPS เนื่องจาก JTEPA ไม่มีข้อกำหนดให้ประเทศภาคีต้องเข้าเป็นภาคีสมาชิกของความตกลงระหว่างประเทศอื่นที่ยังไม่ได้เป็นภาคีสมาชิก"(หน้า 115)

3. ข้ออ้างของคณะเจรจาที่ไม่ถูกต้อง

            1) คณะเจรจาอ้างว่าข้อบทเป็นไปตามข้อตกลงทรัพย์สินทางปัญญาภายใต้องค์กรการค้าโลก(TRIPs)

2) คณะผู้เจรจาอ้างว่าการประกาศการให้การคุ้มครองพันธุ์พืชใหม่นั้นอยู่ภายใต้กฎหมายคุ้มครองพันธุ์พืชของไทย โดยอ้างตัวบทข้อ135(3) ซึ่งเขียนเอาไว้ว่า

 "โดยไม่คำนึงถึงข้อ 124 และข้อ 125 ภาคีแต่ละฝ่ายอาจจำกัดขอบเขตของพันธุ์พืชหรือสายพันธุ์พืชซึ่งภาคีนั้นได้ให้สิทธิที่กล่าวถึงในวรรค 1 ข้างต้นแก่คนชาติของภาคีอีกฝ่าย เท่ากับพันธุ์หรือสายพันธุ์พืชที่ภาคีอีกฝ่ายให้สิทธิแก่คนชาติของฝ่ายแรกโดยเป็นไปตามกฎหมายและข้อบังคับของตน"

3) อ้างว่าได้เจรจากับฝ่ายญี่ปุ่นแล้วว่ามีความเข้าใจตรงกันว่าไทยจะปฎิบัติภายใต้กฎหมายไทย

4. ข้อโต้แย้ง

            1)  แม้ญี่ปุ่นจะมิได้เรียกร้องให้ประเทศไทยเข้าเป็นภาคีของ UPOV1991 เหมือนกับที่สหรัฐเรียกร้องต่อไทยระหว่างการเจรจาเอฟทีเอ แต่การเขียนข้อบทที่ได้วิเคราะห์ข้างต้นในข้อ 135(1)(2) ก็มีความหมายใกล้เคียงกับการเข้าเป็นสมาชิก UPOV1991 นั่นเอง

            2) คณะผู้เจรจาฝ่ายไทยอาจอ้างว่าการคุ้มครองพันธุ์พืชตามมาตรฐานระหว่างประเทศหมายถึง การปฏิบัติตามพันธกรณีที่มีตาม TRIPs 27.3(b) ก็ได้ คำอธิบายนี้ไม่ถูกต้องเนื่องจาก "ความคุ้มครองพันธุ์พืชใหม่ในลักษณะที่อยู่บนพื้นฐานของมาตรฐานระหว่างประเทศ" นั้นหมายถึงได้เฉพาะ UPOV1991 ได้เท่านั้นเพราะกล่าวถึง "พันธุ์พืชใหม่"ไว้อย่างเฉพาะเจาะจง ในขณะที่ข้อตกลงตาม  TRIPs 27.3(b) กล่าวถึงการให้สิทธิบัตรที่กล่าวถึง พืช สัตว์ และจุลชีพ โดยทั่วไปเท่านั้น (ในทางวิชาการชนิดพืช หรือพืช กับ"สายพันธุ์พืช"มีความหมายแตกต่างกันอย่างชัดเจน)

            3) ข้อบทข้อ 135(3) ไม่ได้ให้สิทธิประเทศไทยในการประกาศรายชื่อพืชใหม่ที่จะได้รับการคุ้มครองได้ตามอำเภอใจ เพราะการประกาศรายชื่อนั้นต้องเป็นไปตามวรรค(1) และ(2) เท่านั้น  ส่วนวรรค (3) ซึ่งคณะเจรจาอ้างว่าเราสามารถประกาศชนิดของพืชได้ภายใต้กฎหมายไทยนั้น เป็นความเข้าใจผิด เพราะความหมายในข้อบทนี้หมายถึง การที่แต่ละฝ่ายจะให้การคุ้มครองสายพันธุ์พืชและชนิดพืชเท่ากับชนิดและสายพันธุ์ที่อีกฝ่ายหนึ่งให้เท่านั้น แต่มิได้หมายความว่าเราสามารถประกาศชนิดพันธุ์พืชที่ได้ตามหลักเกณฑ์ภายใต้กฎหมายไทย หากแต่ต้องเป็นไปตาม"มาตรฐานระหว่างประเทศ"เท่านั้น

            4) ข้อความใน 135(1)ที่ระบุว่า "สิทธิที่เกี่ยวกับพันธุ์พืชใหม่ได้รับการให้ความคุ้มครองอย่างเพียงพอ" หมายถึงการที่ประเทศไทยต้องให้สิทธิแก่ต่างชาติเท่ากับมาตรฐานUPOV1991 ซึ่งหมายถึงจำกัดสิทธิเกษตรกรในการแลกเปลี่ยนพันธุ์ การเก็บเมล็ดพันธุ์ไปปลูกต่อในฤดูถัดไป(save seed) และให้สิทธิผูกขาดในเรื่องเมล็ดพันธุ์ใกล้เคียงกับกฎหมายสิทธิบัตรพันธุ์พืชนั่นเอง

5) ความเข้าใจของคณะเจรจาที่ว่า "ประเทศไทยจะให้การคุ้มครองพันธุ์พืชภายใต้กฎหมายภายใน" ไม่อาจนำมารับประกันความเสียหายที่จะเกิดขึ้นหากข้อบทใน(1) และ (2) ไม่ได้รับการแก้ไข

5. เปรี่ยบเทียบกับเอฟทีเอที่ที่ญี่ปุ่นทำกับประเทศฟิลิปปินส์

            เอฟทีเอที่ญี่ปุ่นทำกับประเทศฟิลิปปินส์นั้นเขียนไว้อย่างชัดเจนในข้อ 127 ว่าการคุ้มครองพันธุ์พืชใหม่นั้นต้องเป็นไปตามกฎหมายภายในของตน[1]

6. ผลกระทบ

            1) เกษตรกรจะต้องใช้เมล็ดพันธุ์ราคาแพงเพราะการผูกขาดเมล็ดพันธุ์โดยบริษัทต่างชาติ

            2) วัฒนธรรมการแลกเปลี่ยนเมล็ดพันธุ์ระหว่างกัน และการเก็บรักษาพันธุ์ไว้ปลูกต่อในฤดุถัดไปจะได้รับผลกระทบ ส่งผลต่อการลดลงของความหลากหลายทางพันธุกรรมในระยะยาว

            3) แทรกแซงและทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงการกำหนดนโยบายที่จะคุ้มครองเกษตรกรภายใต้การบริหารกฎหมายคุ้มครองพันธุ์พืช พ.ศ.2542

            4) สหรัฐอเมริกา และประเทศอื่นๆจะได้รับสิทธิเช่นเดียวกับญี่ปุ่นตามหลักปฎิบัติต่อ "คนชาติที่ได้รับความอนุเคราะห์ยิ่ง (Most-Favored-Nation Treatment)"  ที่ระบุไว้ในมาตราที่ 4 และ 5 ของข้อตกลงทรัพย์สินทางปัญญาภายใต้องค์กรการค้าโลก

7. ข้อเสนอ

ควรตัดข้อ 135 ออกเสียทั้งมาตรา เช่นเดียวกับ JPEPA ซึ่งไม่ปรากฏข้อความนี้แต่อย่างใด เพราะการคงมาตรานี้เอาไว้จะสร้างความเสียหายและผลกระทบต่อเกษตรกรไทย และความหลากหลายทางพันธุกรรมในอนาคต