ทิพย์อักษร มันปาติ สำนักข่าวประชาธรรม/
สิริลักษณ์ ศรีประสิทธิ์ โลคัลทอล์ค

นอกจากอ้อยจะเป็นวัตถุดิบสำคัญในการผลิตน้ำตาลแล้ว ปัจจุบันอ้อยยิ่งทวีความสำคัญขึ้นไปอีกเมื่อพูดถึงการนำไปผลิตน้ำมันเอทานอล อันเป็นหนึ่งในแนวทางสร้างความมั่นคงทางพลังงานของประเทศต่างๆ โดยเฉพาะเมื่อน้ำมันฟอสซิลมีราคาสูงลิ่ว และกำลังจะหมดเกลี้ยงจากโลกนี้ไปภายในไม่กี่สิบปีข้างหน้า

ในภาคอีสาน อ้อยเป็นพืชไร่เศรษฐกิจอีกตัวหนึ่งที่รัฐบาลให้การส่งเสริมมานานไม่น้อยกว่า 30-40 ปี เกษตรกรจำนวนไม่น้อยหันมาปลูกอ้อยเพื่อหวังเป็นรายได้เสริม นอกเหนือจากการทำนาซึ่งเป็นอาชีพหลัก อย่างไรก็ตาม ตลอดหลายสิบปีที่ผ่านมา ลำดับภาพของเกษตรกรที่ปลูกอ้อย มีการลดและขยายพื้นที่ปลูกพัวพันอยู่กับแรงสนับสนุนทางนโยบายของรัฐบาลและตลาด แต่สัดส่วนของเกษตรกรที่ประสบความสำเร็จ มั่งคั่งมั่งมี หรือมีความเป็นอยู่ดีขึ้น จากการปลูกอ้อยขายป้อนโรงงาน กลับมีน้อยรายนัก ในขณะที่เกษตรกรหลายรายต้องจมจ่อมอยู่ในวงจรหนี้สินจนยากที่จะหลุดพ้น

ไม่เพียงเท่านั้น การส่งเสริมปลูกพืชพลังงานที่กำลังรุดไปข้างหน้าโดยไม่มีกรอบแนวทางจัดการใช้พื้นที่อย่างเหมาะสม ยังเป็นสิ่งที่น่าวิตกยิ่งว่าจะนำไปสู่การกัดกร่อนความสามารถในการพึ่งพาตนเองด้านอาหารของเกษตรลงไปทุกขณะ

จากการลงพื้นที่ศึกษาการปลูกอ้อยโรงงานของเกษตรกรชาวบ้านดงดิบ ต.หนองใหญ่ อ.โพนทอง จ.ร้อยเอ็ด พบว่า นโยบายรัฐบาลในการส่งเสริมพืชพลังงานเช่น อ้อย เพื่อการผลิตเอทานอล เป็นปัจจัยเพิ่มความต้องการการปลูกอ้อยของเกษตรกร กอปรกับโรงงานน้ำตาลในพื้นที่ยังให้แรงจูงใจด้านราคา เพื่อกระตุ้นให้เกษตรกรขยายพื้นที่ปลูกอ้อยไปทับพื้นที่ซึ่งเคยปลูกพืชอาหารแล้ว เช่น นาข้าว สวนผลไม้ นอกจากนี้ ป่าดิบแล้งตามหัวไร่ ปลายนา ซึ่งเป็นแหล่งอาหารธรรมชาติของชุมชน เช่น ผัก สมุนไพรพื้นบ้าน เห็ดธรรมชาติ ก็น่าเป็นห่วงไม่น้อยว่าในอนาคตอันใกล้จะถูกพืชพลังงานเอทานอลรุกที่จนหมด

ลดที่นาปลูกอ้อย - เพิ่มความหวังหรือความเสี่ยง?

เกษตรกรหลายรายมีความหวังว่าพืชเศรษฐกิจซึ่งได้รับการส่งเสริมจากรัฐบาล เช่น อ้อย จะทำให้เกษตรกรมีรายได้ที่ดีขึ้น แต่หากย้อนกลับมาพิจารณาอย่างละเอียดเกี่ยวกับกระบวนการการเกษตรที่เป็นอยู่แล้ว จะพบว่าเกษตรกรต้องลงทุนไปไม่น้อยเลย เมื่อหักลบกลบหนี้แล้วแทบไม่ได้กำไร และบางรายถึงขั้นมีหนี้สินล้นพ้นตัวเพิ่มพูนขึ้นไปอีก เป็นเหตุให้ต้นทุนด้านสุขภาพ จิตใจ สิ่งแวดล้อมในชุมชน เดินหน้าสู่ความเสื่อมทรุดลงไปเรื่อยๆ

นายพงศ์ศิริ ศรีคำเมือง ผู้ใหญ่บ้านบ้านดงดิบ หมู่ที่ 5 ต.หนองใหญ่ อ.โพนทอง จ.ร้อยเอ็ด กล่าวว่า หมู่บ้านดงดิบมีประชากรทั้งหมด 153 ครัวเรือน มีพื้นที่ทั้งหมด 4,655 ไร่ แบ่งเป็นพื้นที่เพาะปลูกพืช ดังนี้ 1. นาข้าว 1,655 ไร่ 2. พืชไร่ (อ้อย+มันสำปะหลัง) 1,892 ไร่ 3. พืชสวน (มะม่วง ลำไย) 158 ไร่ และ 4. อื่นๆ เช่น พื้นที่สาธารณะ ป่าไม้ แหล่งน้ำ อย่างไรก็ตาม พื้นที่ทำนาทั้งนาลุ่ม (นาทาม) และนาดอน เริ่มลดลงตั้งแต่ปี 2549 เป็นต้นมา เพราะชาวบ้านเริ่มขยายการปลูกพืชเศรษฐกิจ อ้อยและมันสำปะหลัง ในนาข้าวรวมแล้วประมาณ 100 ไร่

"ตั้งแต่ปี 2549 โรงงานน้ำตาลให้เงินสนับสนุนแก่เกษตรกรที่เพิ่มพื้นที่ปลูกอ้อยในนาข้าว โดยผู้ปลูกอ้อยในนาจะได้รับเงินรายละ 500 บาท/ไร่ นอกจากนี้ ในปี 2550 ยังขึ้นป้ายประกาศแนวโน้มราคาอ้อยที่จะสูงถึง ตันละ 1,000 บาท ทำให้คนหันมาปลูกอ้อยในนาฤดูกาลปลูกปี 2549/2550 เยอะขึ้น แต่พอเปิดโรงงานรับซื้อจริง กลับให้ราคาเพียงตันละ 800 บาท" นายพงศ์ศิริ กล่าว

ทั้งนี้ อ้อยและมันสำปะหลัง แบ่งพื้นขยายปลูกในนาข้าวกันอย่างชัดเจน คือ ปลูกอ้อยในนาทาม เนื่องจากอ้อยมีลำต้นสูงประมาณ 3 เมตร สามารถยืนต้นโผล่พ้นน้ำ และค่อนข้างทนน้ำท่วมได้ประมาณ 1 อาทิตย์ จึงไม่ค่อยได้รับความเสียหายมากนัก ส่วนมันสำปะหลังปลูกในนาดอน เพราะไม่สามารถปลูกในนาทามได้ เนื่องจากเป็นพืชที่ไม่เหมาะสมกับดินชุ่มชื้นมาก

นายพงศ์ศิริ กล่าวต่อว่า นาข้าวส่วนใหญ่ของหมู่บ้านดงดิบเป็นพื้นที่ลุ่ม หรือนาทาม มีน้ำท่วมตามธรรมชาติประมาณ 7-10 วัน ทุกปี ดังนั้น การปลูกข้าวในนาทามจึงมีลักษณะเฉพาะ กล่าวคือ ชาวนาจะตกกล้าเผื่อไว้ดำนาซ้ำ 2 ครั้ง โดยครั้งแรกทำการตกกล้า และเริ่มดำนาประมาณเดือนพฤษภาคม-มิถุนายน จากนั้นจะตกกล้าเป็นครั้งที่ 2 ในก่อนเดือนสิงหาคม เพื่อเตรียมต้นกล้าสำหรับดำนาซ่อมแซมต้นข้าวที่อาจจะได้รับความเสียหายหรือตายจากถูกน้ำท่วมในช่วงระหว่างเดือนสิงหาคม-กันยายน โดยชาวนาจะดำนาซ่อมแซมต้นข้าวที่เสียหายหลังน้ำในทามเริ่มแห้ง หรือประมาณหลังเดือนตุลาคม แล้วรอเก็บเกี่ยวข้าวในช่วงปีใหม่

"เกษตรกรหลายคนอาจรู้สึกว่าปลูกข้าวในทามต้องดูแลเยอะ ได้ผลผลิตไม่ค่อยพอ เพราะปัจจุบันมีรายจ่ายในครอบครัวสูง ชาวบ้านที่มีนาทามก็เริ่มหันมาปลูกอ้อยขายให้โรงงานน้ำตาลเพราะคิดว่าจะได้ผลตอบแทนดีกว่าการทำนา" นายพงศ์ศิริ กล่าว

ด้าน นายวีระพล สรสิทธิ์ เกษตรกรบ้านดงดิบ หมู่ 5 ต.หนองใหญ่ อ.โพนทอง จ.ร้อยเอ็ด กล่าวว่า สมัยก่อน แม้ว่านาทามจะมีน้ำท่วม แต่ข้าวก็ไม่เสียหายมากมาย สามารถเก็บเกี่ยวได้พอกินในครอบครัว เพราะต้นข้าวเป็นพันธุ์พื้นเมืองที่ค่อนข้างทนน้ำท่วมได้ในระดับหนึ่ง เช่น ข้าวคำผาย สันป่าตอง ข้าวอีต่ำ ข้าวอีหอม เป็นต้น แต่ในปัจจุบัน ข้าวพันธุ์พื้นเมืองเหล่านี้ ไม่ค่อยนิยมปลูกกันแล้ว อีกทั้งยังมีสารเคมีเจือปนในน้ำเยอะ อาจเป็นสาเหตุที่ทำให้ข้าวน้ำท่วมตายหรือเสียหายเร็วกว่าเมื่อก่อน

ปัจจุบันพื้นที่ปลูกอ้อยและมันสำปะหลังขยับขยายลงไปปลูกในพื้นที่นามากขึ้น โดยเฉพาะอ้อยที่เริ่มปลูกกันในนาทามมากขึ้น หลังจากที่มีโรงงานน้ำตาลในพื้นที่เข้ามาส่งเสริมเมื่อปี 2549 อีกทั้งอ้อยยังมีข้อจำกัดเรื่องดินที่มีชื้นน้อยกว่ามันสำปะหลัง ทำให้ชาวบ้านหลายคนเปลี่ยนที่นามาปลูกอ้อยกันเยอะขึ้น

"ผมเริ่มปลูกอ้อยในนาข้าวมาตั้งแต่ประมาณปี 2549 ตอนนั้นยังไม่ค่อยมีคนกล้าเสี่ยงกันเท่าไหร่ รอคนอื่นทดลองดูก่อน แต่หลังจากที่ปลูกพบว่าได้ผลผลิตในระดับหนึ่ง แต่ยังไม่ค่อยประสบผลสำเร็จเท่าไหร่ คิดว่าเป็นเพราะยังไม่ชินกับการปลูกอ้อยในนา" นายวีระพล กล่าว

ต้นทุนกับหนี้สินที่ติดตามมา

ประหยัด สุริโย เกษตรกรบ้านดงดิบ หมู่ 5 ต.หนองใหญ่ อ.โพนทอง จ.ร้อยเอ็ด กล่าวว่า การปลูกอ้อยตามฤดูกาล เรียกว่าอ้อยปี หรือ "อ้อยข้ามแล้ง" จะเริ่มปลูกในช่วงปลายพฤศจิกายน-ธันวาคม ส่วนใหญ่จะปลูกบริเวณที่ดอน ส่วนการปลูกอ้อยนอกฤดูกาล เป็นการปลูกอ้อยในหน้าแล้ง หรือเรียกว่า "อ้อยน้ำราด" โดยเริ่มปลูกตั้งแต่ช่วงระหว่างเดือนมกราคม- เมษายน

"การปลูกอ้อยน้ำราด ต้องมีระบบน้ำเข้ามาช่วยในการปลูกและดูแลต้นอ้อย เพราะปลูกในช่วงหน้าแล้งที่เนื้อดินแข็งตัวแล้ว ดังนั้นจึงจำเป็นต้องหาที่ปลูกใกล้กับแหล่งน้ำ เช่น ลำห้วย นาทาม เป็นต้น" นายประหยัด กล่าว

นายประหยัด กล่าวต่อว่า อ้อยน้ำราด หรือ อ้อยที่ปลูกในนาทามหลังการเก็บเกี่ยวข้าว จะเริ่มตัดผลผลิตในช่วงเดียวกันกับอ้อยปี คือช่วงปลายเดือนตุลาคม-พฤศจิกายน เพราะโรงงานน้ำตาลจะเริ่มเปิดหีบรับซื้ออ้อย ตั้งแต่ช่วงเดือนพฤศจิกายน-เมษายน หรือบางปีหากมีปริมาณอ้อยมาก โรงงานจะเลื่อนการเปิดหีบไปจนถึงเดือนพฤษภาคม

"อ้อยน้ำราดจะมีอายุประมาณ 7-10 เดือน ก็ต้องตัดผลผลิตขายให้โรงงานแล้ว แต่มีข้อเสียคือ มีลำต้นเตี้ย ให้น้ำหนักน้อย และมีคุณภาพความหวานของน้ำตาลน้อยกว่าอ้อยปีที่ปลูกตามฤดูกาลครบ 12 เดือน" นายประหยัด กล่าว

ด้าน นายชมภู นามพบ เกษตรกรบ้านดงดิบ หมู่ 5 ต.หนองใหญ่ อ.โพนทอง จ.ร้อยเอ็ด กล่าวว่า เมื่อเกษตรกรตัดสินใจที่จะปลูกอ้อยในนาข้าว หมายความว่า ต้องสูญเสียพื้นที่ทำนาไปอย่างน้อย 2 ปี เพราะโดยทั่วไปอ้อยให้ผลผลิตอย่างน้อย 2 ปี โดยเก็บเกี่ยวผลผลิตได้ปีละ 1 ครั้ง แต่มีเกษตรกรบางรายที่ยังสามารถตัดผลผลิตอ้อยได้ในปีที่ 3 และปีที่ 4 แต่ก็จำเป็นต้องอาศัยการดูแลบำรุงต้นอ้อยเยอะมากๆ

"การปลูกอ้อยในนาข้าว หรืออ้อยน้ำราด ต้องการการลงทุนดูแลเยอะมาก เช่น ต้องสูบน้ำมาใส่แปลงอ้อย เพราะเป็นอ้อยปลูกในหน้าแล้ง เกษตรกรต้องให้น้ำเยอะในช่วงแรก จากนั้นต้องเร่งใส่ปุ๋ย ดูแลบำรุงอ้อยให้งามและเจริญเติบโต ก่อนฤดูน้ำท่วมในนาทามจะมาถึงช่วงเดือนสิงหาคม - กันยายน" นายชมภู กล่าว

นายชมภู กล่าวต่อไปอีกว่า ในการบำรุงต้นอ้อย เกษตรกรส่วนใหญ่รับสินเชื่อปุ๋ยจากโรงงานทั้งนั้น ซึ่งโดยปกติหากเกษตรกรบำรุงอ้อยตามสูตรมาตรฐานของโรงงาน คือ ใส่ปุ๋ย 3 ครั้ง/ปี จะให้ผลผลิตอ้อยที่ตัดในปีแรกอย่างน้อยประมาณ 12 - 15 ตัน ในขณะที่หากใส่ปุ๋ยบำรุงอ้อยต่ำกว่านั้น ผลผลิตก็จะได้ประมาณ 8 - 10 ตัน/ไร่ ส่วนอ้อยที่ตัดในปีที่ 2 จะให้ผลผลิตลดลงเหลือประมาณ 10 ตัน/ไร่

ต้นทุนในการปลูกอ้อย

ขายอ้อยป้อนโรงงาน - พันธะสัญญาหนี้สิน

ต้นทุนในการปลูกอ้อยของเกษตรกร โดยส่วนใหญ่ใช้บริการสินเชื่อของโรงงานน้ำตาล เช่น กล้าพันธุ์อ้อย เช่ารถไถ ปุ๋ย ยาฆ่าหญ้า เงินค่าจ้างแรงงาน เป็นต้น ทั้งนี้ โรงงานจะบันทึกสินเชื่อต่างๆ ของเกษตรกรไว้เป็นหลักฐาน และหักบัญชีหนี้สินทั้งหมดออกจากปริมาณอ้อยที่ส่งให้โรงงาน

ชมภู กล่าวว่า โรงงานน้ำตาลมีสินเชื่อปัจจัยการผลิตให้บริการแก่เกษตรกรทุกอย่าง ไม่ว่าจะเป็นกล้าพันธุ์อ้อย ค่าไถที่ดิน ค่าเช่าอุปกรณ์การเกษตร ค่าเช่าที่ดิน เงินสินเชื่อสำหรับจ้างแรงงาน ปุ๋ยบำรุงอ้อย ยาฆ่าหญ้า เป็นต้น เนื่องจากการปลูกอ้อยอาศัยการลงทุนหลายด้าน เกษตรกรส่วนใหญ่ที่ไม่มีเงินทุนส่วนตัวในการลงทุนทางการเกษตร ก็ต้องอาศัยสินเชื่อต่างๆ เหล่านี้จากโรงงาน

"โรงงานจะลงบันทึกหนี้สินเชื่อไว้ แล้วจะหักออกจากผลผลิตอ้อยที่เกษตรกรส่งให้โรงงาน เมื่อหักหนี้สินเชื่อออกแล้วเหลือเงินน้อยมาก แทบไม่ได้กำไร บางคนต้องหนี้สินเพิ่มอีก เพราะขายอ้อยได้น้อยกว่าสินเชื่อที่ยืมจากโรงงาน ผมคิดว่าแนวโน้มความเป็นอยู่ของเกษตรกรไร่อ้อยไม่ค่อยจะดีขึ้นเลย บางคนทำไร่อ้อยแล้วเป็นหนี้สินจากการลงทุนจนต้องขายที่ดินด้วยซ้ำ" นายชมภู กล่าว

นอกจากนี้ นายชมภู กล่าวต่อว่า ข้อมูลสินเชื่อทุกอย่างทางโรงงานจะเป็นผู้บันทึกเอง แม้เกษตรกรจะสอบถามรายละเอียดได้ แต่ก็ไม่สามารถตรวจสอบข้อมูลการบันทึกสินเชื่อที่ยืมจากโรงงานด้วยตัวเองได้ กว่าจะรู้ว่ามียอดหนี้สินรวมเป็นเท่าไหร่ ก็ต่อเมื่อส่งอ้อยให้โรงงานเรียบร้อยแล้ว

นอกเหนือจากหนี้สินเชื่อของเกษตรกรที่ทางโรงงานทำการหักบัญชีเบ็ดเสร็จแล้ว เกษตรกรยังต้องจ่ายเงินบำรุงสมาคมชาวไร่อ้อย อีกทั้งยังต้องทำสัญญาผูกมัดการส่งอ้อยกับโรงงานน้ำตาล โดยโรงงานกำหนดรูปแบบสัญญา ด้วยการหักเงินออกจากปริมาณอ้อยที่เกษตรกรส่งให้ อย่างไรก็ตาม สัญญาที่เกิดขึ้นนั้น ดูเหมือนว่าฝ่ายที่มีแต่ได้กับได้ก็หนีไม่พ้นโรงงานวันยังค่ำ

นายชมภู กล่าวว่า การที่โรงงานหักเงินเกษตรกรไว้ล่วงหน้า แล้วค่อยจ่ายคืนให้ทีหลัง ทำให้เกิดปัญหามากมาย สร้างความยุ่งยาก เกิดความขัดแย้ง โดยเฉพาะการหักเงินประกันกลุ่ม ที่เป็นการหักเงินกลุ่มเผื่อสมาชิกในกลุ่มโควต้าซึ่งไม่สามารถส่งอ้อยครบตามสัญญา

"สมาชิกในกลุ่มโควต้า แต่ละคนจะได้ผลผลิตอ้อยมาก-น้อยต่างกัน ซึ่งโดยส่วนใหญ่เกษตรกรจะทำสัญญาปลูกอ้อยกับโรงงานไร่ละ 10 ตัน คนที่ไม่สามารถส่งอ้อยครบ 80% ตามที่ตนสัญญากับโรงงานก็จะถูกหักส่วนตัวอยู่แล้ว ตันละ 10 บาท แต่ปัญหาคือ ทางโรงงานยังมาคิดเหมาหักเงินกลุ่มไว้ล่วงหน้า เพื่อป้องกันการส่งอ้อยของกลุ่มไม่ครบตามปริมาณที่ตกลงกับโรงงาน แล้วค่อยมาจ่ายคืนกลุ่มหลังจากที่ได้คำนวณออกมาแล้วว่ากลุ่มโควต้าส่งอ้อยครบ ทำให้สมาชิกในกลุ่มโควต้าที่ส่งอ้อยครบตามจำนวนต้องถูกหักเงินไปก่อนด้วย พอได้เงินคืนจากโรงงานสมาชิกภายในกลุ่มโควต้าก็ต้องมาจัดการแบ่งคืนกันเอง เกิดความยุ่งยาก และบางครั้งเกิดความขัดแย้งเรื่องการแบ่งเงินภายในกลุ่มอีกด้วย" นายชมภู กล่าว

นอกจากนี้ นายชมภู ยังกล่าวอีกว่า โรงงานจะจ่ายเงินประกันกลุ่มคืนแก่กลุ่มโควต้าอ้อยเป็นเช็คล่วงหน้าประมาณ 1 เดือน โดยสามารถนำเช็คไปแลกเงินที่ธนาคารซึ่งระบุไว้ในเช็ค อย่างไรก็ตาม การจ่ายคืนเป็นเช็คล่วงหน้า ทำให้เกิดความไม่สะดวกแก่เกษตรกรซึ่งจำเป็นต้องใช้เงิน ไม่สามารถรอให้ถึงกำหนดเวลาขึ้นเงินตามที่เช็คกำหนดได้ ดังนั้น เกษตรกรส่วนใหญ่จึงต้องยอมเสียค่าธรรมเนียมในการขอขึ้นเงินก่อนเวลา

บัตรคิวส่งอ้อยเข้าโรงงาน - กดราคาค่าอ้อยไฟไหม้

ไม่เพียงเท่านั้น ในการการส่งอ้อยขายโรงงาน เกษตรกรยังต้องเผชิญกับขั้นตอนการหักเงินสารพัดรูปแบบ เช่น การตัดอ้อยดิบ หรืออ้อยสด โรงงานให้ราคาเพิ่ม 10-27 บาท /ตัน จากราคารับซื้อหน้าโรงงาน เพราะอ้อยสดจะให้ความหวานมากกว่าอ้อยไฟไหม้ ในขณะที่การตัดอ้อยไฟไหม้ โรงงานหักราคา 20 บาท/ตัน จากราคารับซื้อหน้าโรงงาน โดยให้เหตุผลว่าอ้อยที่ถูกไฟไหม้ให้ความหวานน้อยกว่าอ้อยสด

นอกจากนี้ หากเกษตรกรตัดอ้อยยาว โดยมีส่วนปลายอ่อนของอ้อยติดมามากเกินไป โรงงานหักราคา ตันละ 20 บาท ในขณะที่กระบวนการส่งอ้อยเข้าโรงงานนั้น ทำให้เกษตรกรต้องใช้วิธีการเผาอ้อยก่อนตัดส่งให้โรงงานน้ำตาล เพื่อให้สามารถตัดได้สะดวก และได้ปริมาณอ้อยมากในเวลาที่รวดเร็วขึ้น

ทั้งนี้ โรงงานน้ำตาลมีระยะเวลาเปิดหีบรับซื้ออ้อยระหว่างเดือนพฤศจิกายน - เมษายน หรือบางปีที่มีปริมาณผลผลิตอ้อยมาก จะขยายเวลาเปิดรับซื้อไปถึงเดือนพฤษภาคม ทั้งนี้ 4-5 วันแรก ของการเปิดรับซื้ออ้อย หรือ ช่วงเปิดหีบเสรี โรงงานเปิดรับซื้ออ้อยจากเกษตรกรโดยไม่ต้องมีบัตรคิว ดังนั้น กลุ่มโควต้าใดที่พร้อมสามารถตัดอ้อยได้ครบตามปริมาณก่อน ก็สามารถส่งขายให้โรงงานได้ก่อน

หลังจากช่วงเปิดหีบเสรี ทางโรงงานจะจัดคิวการส่งอ้อยให้แก่กลุ่มโควต้า ซึ่งแต่ละกลุ่มโควต้าต้องมีปริมาณอ้อยของกลุ่มส่งให้โรงงานไม่น้อยกว่า 1,000 ตัน ทั้งนี้ เกษตรกรจะไม่ตัดอ้อยทิ้งก่อนล่วงหน้านาน จำเป็นต้องรอระยะเวลาใกล้ถึงคิวส่งอ้อยตามที่โรงงานจัดให้ประมาณ 3 วัน จึงจะเริ่มตัด เพราะการตัดอ้อยทิ้งไว้นานเกินไป นอกจากจะทำให้อ้อยมีน้ำหนักน้อยลงแล้ว ยังมีผลทำให้ปริมาณน้ำตาลของอ้อยลดลงอีกด้วย

นายชมภู กล่าวว่า เกษตรกรกว่า 70%-80% ทำการเผาอ้อยก่อนตัด เพราะการเผาทำให้ตัดได้ง่าย และสามารถตัดได้ในปริมาณมากต่อวัน เช่น อ้อยไฟไหม้ 3-4 ไร่ ใช้จ้างแรงงาน 4-5 คน สามารถตัดอ้อยให้แล้วเสร็จภายใน 1 วัน หรือ โดยเฉลี่ยแล้วแรงงาน 1 คน สามารถตัดอ้อยไฟไหม้ได้ 100-300 มัด หรือประมาณ 2-6 ตัน (อ้อย 50 มัด = 1ตัน) ภายในช่วงเช้าเท่านั้น ทำให้ช่วยลดค่าใช้จ่ายมื้อข้าวที่ต้องเลี้ยงดูแรงงานอีกด้วย ในขณะที่การตัดอ้อยดิบ จะตัดลำบากกว่ามาก

"อ้อยไฟไหม้ 8 ไร่ ใช้แรงงาน 4-5 คน สามารถตัดอ้อยจนแล้วเสร็จภายใน 2 วัน ได้อ้อยประมาณ 100 ตัน แต่สำหรับอ้อยสด แม้จะขายได้ราคาดีกว่า แต่ก็ตัดลำบากมาก หากแรงงาน 1 คน สามารถตัดอ้อยสดเฉพาะในช่วงเช้าได้ประมาณ 1 ตัน ก็ถือว่าเก่งแล้ว" นายชมภู กล่าว

ลดยาเคมี ก่อนหนี้สินล้น - ผลกระทบสิ่งแวดล้อมบานปลาย

นายชมภู กล่าวว่า เชื่อว่าเกษตรกรส่วนใหญ่อยากจะอยู่แบบพอเพียงเหมือนกัน แต่ตอนนี้ทำไม่ได้เพราะติดเรื่องปัญหาหนี้สิน มีหนี้เก่าอยู่แล้วยังใช้ไม่หมด เนื่องจากที่ผ่านมาการลงทุนทำเกษตรเกิดการขาดทุน ในขณะที่ค่าใช้จ่ายภายในครอบครัวก็สูงขึ้น ทำให้เกิดการกู้ยืมเงินจากหลายส่วนมาหมุนเวียนใช้ เช่น หนี้ ธกส., หนี้กองทุนหมู่บ้าน, หนี้สหกรณ์การเกษตร และหนี้นายทุนนอกระบบ ทำให้มีปัญหาหนี้สินมากมาย

"ที่จริงเกษตรกรต้องลงทุนปลูกอ้อยเยอะมาก ซึ่งคิดเป็นต้นทุนต่างๆ เกือบแสนบาท แต่เมื่อหักค่าใช้จ่ายต้นทุนออกไปแล้ว เหลือเงินอยู่ 2-3 หมื่น/ปี บางคนก็ติดลบ เพราะมีหนี้สินเชื่อกับโรงงานมากกว่าผลผลิตอ้อยที่ขายได้ ราคาอ้อยเมื่อปี 2549 โรงงานรับซื้อตันละ 820 บาท ปี 2550 รับซื้อตันละ 800 บาท แต่ในปี 2550/2551 รับซื้อแค่ ตันละ 638 บาท ทำให้ปีนี้ผมเครียดมากเพราะปลูกอ้อยขาดทุนมาก ขายอ้อยได้ราคาต่ำเกินไป" นายชมภู กล่าว

นอกจากนี้ การลงทุนทำเกษตรที่ต้องอาศัยปุ๋ยและสารเคมีบำรุงดูแลนั้น เริ่มส่งผลให้เห็นแล้วว่าเกิดความเสียหายต่อสภาพแวดล้อม เช่น ดินเสื่อมสภาพ ดินชั้นใต้แห้งไม่ไม่ความชุ่มชื้น มีลักษณะแข็งและเป็นผง จึงไม่มีใส้เดือนมาอยู่อาศัย

"น้ำฝนชะล้างสารเคมีในดินลงสู่ลำห้วยของหมู่บ้าน ทำให้สัตว์น้ำ ปลา กบ เขียด มีแผลเปื่อยตามลำตัว ชาวบ้านไม่กล้าเก็บมากิน ต้องซื้อหาอาหารจากตลาดนอกหมู่บ้านแทน นอกจากนี้ วัว ควาย ที่กินน้ำในลำห้วย และกินหญ้าในไร่อ้อยที่ฉีดยาฆ่าหญ้าแล้วหญ้าไม่ตาย ก็แท้งลูกเยอะขึ้น อีกทั้งในช่วงที่เผาอ้อย ยังก่อให้เกิดมลพิษทางอากาศ มีเศษอ้อยไหม้ปลิวมาสู่บ้านเรือน แต่เกษตรกรก็จำเป็นต้องเผาเพื่อให้สามารถตัดอ้อยส่งโรงงานได้ทันเวลา" นายชมภู กล่าว

ด้านนายวีระพล กล่าวทิ้งท้ายว่า ตอนนี้ที่ทำได้ก็ต้องพยายามลดต้นทุนในการผลิต เช่น ลดการใช้ปุ๋ยเคมี ยาฆ่าหญ้า โดยพยายามเปลี่ยนมาใช้ปุ๋ยชีวภาพมากขึ้น มิเช่นนั้นคงไม่สามารถแบกรับภาระต้นทุนการใช้ปุ๋ยเคมีได้อีกต่อไป

....... .... .... ....

วิถีชีวิตของเกษตรกรผู้ปลูกอ้อยยังคงดำเนินต่อไป บนนโยบายการสนับสนุนการปลูกพืชเศรษฐกิจ-พืชพลังงานของรัฐบาล ผนวกกับกลไกอันไม่เป็นธรรมของโรงงานอุตสาหกรรม มีความกังวล ความข้องใจที่ยังถูกทวงถามในใจของพวกเขาอยู่เสมอมา เกี่ยวกับกับหนี้สินที่ไม่รู้ว่าเมื่อใดจะใช้หมด และเมื่อไหร่จะสามารถปลดเปลื้องตัวเองออกจากวงจรหนี้เหล่านี้ได้เสียที นอกจากนี้ สิ่งแวดล้อมที่ต้องดำรงชีวิตอยู่ทุกวี่วัน ก็กำลังเต็มไปด้วยการปนเปื้อนของสารเคมี เส้นทางสายอ้อยๆ ที่ขับเคลื่อนด้วยโรงงานน้ำตาล ผนวกกับกระแสเอทานอลนี้จะเป็นอย่างไรต่อไป? ลองคิดกันดู.