“ของเล่นและตุ๊กตา” ของขวัญยอดฮิตช่วง “คริสมาสต์-ปีใหม่” ลองมาดูสภาพการทำงานและความเป็นอยู่ของคนงานในอุตสาหกรรมนี้ ณ โรงงานของโลกอย่างประเทศจีน

 

 

 

ตั้งแต่ทศวรรษที่ 1980 เป็นต้นมา ประเทศจีนเป็นผู้ผลิตและส่งออกของเล่นรายใหญ่ที่สุดของโลก ปัจจุบันจีนถือครองส่วนแบ่งในตลาดโลกถึง 70%  โดยในปี 2013 ที่ผ่านมายอดส่งออกของเล่นจากจีนสูงถึง 24,730 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ ซึ่งส่วนใหญ่แล้วโรงงานในจีนจะเป็นผู้รับจ้างผลิตสินค้าให้แบรนด์ต่าง ๆ เช่นเดียวกับสินค้าอื่น ๆ ที่ถูกส่งมาผลิตในจีนด้วยเหตุผลสำคัญก็คือการผลิตสินค้าในโรงงานรับจ้างผลิตของจีนนั้นมีราคาถูกเนื่องจากค่าแรงที่ต่ำ

 

ทั้งนี้เมื่อมาดูด้านสภาพการจ้างและคุณภาพชีวิตของคนงานในอุตสาหกรรมผลิตของเล่นในจีน เราจะพบว่า “คนงานจีน” ที่ทำหน้าที่เป็น “ผู้สร้างของขวัญให้กับชาวโลก” กลับมีคุณภาพชีวิตในการทำงานที่ย่ำแย่เหลือเกิน

 

เมื่อเดือนพฤศจิกายน 2014 ที่ผ่านมาองค์กรด้านสิทธิแรงงาน China Labor Watch (CLW) ได้เปิดเผยรายงานเรื่อง “Barbie, Mickey Mouse, Optimus Prime, Thomas the Tank Engine: Who Else Continues to Exploit Toy Workers?”  ซึ่งเป็นการสำรวจสภาพการจ้างและสภาพความเป็นอยู่ของคนงานในโรงงาน 4 แห่ง ประกอบไปด้วยโรงงานของบริษัท Mattel Electronics Dongguan (MED), บริษัท Zhongshan Coronet Toys (Coronet), บริษัท Dongguan Chang’an Mattel Toys 2nd Factory (MCA) และบริษัท Dongguan Lung Cheong Toys (Lung Cheong) ระหว่างเดือนมิถุนายน - พฤศจิกายน 2014 โดยโรงงานเหล่านี้เป็นผู้ผลิตสินค้าตุ๊กตาและของเล่นแบรนด์ชื่อดังอย่าง บาร์บี้, มิ๊กกี้เมาส์, หุ่นทรานสฟอร์เมอร์ และของเล่นแบรนด์ชั้นนำอื่น ๆ  เป็นต้น ซึ่งโดยสรุปแล้วพบปัญหาด้านสภาพการจ้างงานและความเป็นอยู่ของคนงานดังนี้

 

 

 

 

 

จากการสัมภาษณ์คนงานร่วมร้อยกว่าคน CLW พบว่าทั้ง 4 โรงงานได้ละเมิดสิทธิแรงงานหลายประการ ตั้งแต่กระบวนการรับสมัครคนงาน ไม่ว่าจะเป็นการเลือกปฏิบัติในการคัดคนเข้าทำงานที่ไม่เป็นธรรมต่อคนต่างเชื้อชาติ หรือเรื่องเล็ก ๆ น้อย ๆ อย่างผู้ที่มีรอยสักก็จะไม่ได้รับการพิจารณาเข้าทำงาน รวมทั้งไม่มีการตรวจสุขภาพก่อนเข้าทำงาน ทั้งนี้เป็นเพราะไม่ต้องการบันทึกหลักฐานด้านสุขภาพของคนงานไว้ ซึ่งหากคนงานเจ็บป่วยจากการทำงานในภายหลังก็จะไม่สามารถอ้างหลักฐานประวัติด้านสุขภาพของคนงานก่อนเข้าทำงานได้

 

ขาดการฝึกอบรมด้านความปลอดภัยที่เพียงพอให้กับคนงาน แม้ในกฎหมายแรงงานของจีนนั้นระบุไว้ว่าคนงานจะต้องได้รับการฝึกอบรมไม่น้อยกว่า 24 ชั่วโมง นอกจากนี้ยังพบว่าโรงงาน 3 ใน 4 แห่งให้คนงานเซ็นต์รับรองว่าพวกเขาได้รับการฝึกอบรมด้านความปลอดภัยแล้ว ทั้งๆ ที่พวกเขาไม่เคยได้รับการอบรมเลย

 

มีการตุกติกเรื่องสัญญาจ้าง คนงานจะมีเวลาอ่านสัญญาจ้างช่วงระยะเวลาสั้นๆ ก่อนถูกเร่งรัดให้ลงนาม หลังจากนั้นพวกเขาจะได้รับสัญญาจ้างฉบับคัดลอกก็ใช้เวลาถึงสองเดือนหลังจากลงนามไปแล้ว ส่วนแรงงานฝึกงานที่เป็นนักเรียนและนักศึกษานั้นจะได้รับสัญญาจ้างต่อเมื่อทดลองงานไปหลายเดือนแล้ว รวมทั้งยังจ่ายค่าประกันสังคมในส่วนของนายจ้างให้กับคนงานในอัตราที่ต่ำกว่าที่กฎหมายแรงงานจีนกำหนดไว้อีกด้วย

 

 

 

ให้คนงานทำงานล่วงเวลามากเกินไป โดยพบว่าคนงานบางคนต้องทำงานทั้งสัปดาห์ (รวมการทำงานล่วงเวลา) มากกว่า 100 กว่าชั่วโมงเลยทีเดียว นอกจากนี้ยังพบว่ามีโรงงานที่เบี้ยวค่าแรงในการทำงานล่วงเวลาของคนงานด้วย รวมทั้งมีการเปลี่ยนกะคนงานบ่อยครั้ง ทั้งนี้พบว่าโรงงานหนึ่งมีการให้คนงานหมุนกะกลางวันและกลางคืนถึงสัปดาห์ละครั้งเลยทีเดียว ซึ่งการหมุนเวียนกะบ่อย ๆ นี้อาจจะเป็นอันตรายต่อสุขภาพของคนงานได้

 

 

 

 

 

 

 

 

โรงงานทั้งสี่แห่งไม่เตรียมอุปกรณ์ป้องกันอุบัติเหตุในการทำงาน และป้องกันสารเคมีให้กับคนงานอย่างเพียงพอ ไม่มีการบำรุงรักษาเครื่องจักรให้อยู่ในสภาพที่ปลอดภัย รวมทั้งมาตรการด้านการป้องกันอัคคีภัยในโรงงานเอง พบว่าโรงงานหนึ่งแห่งประตูหนีไฟไม่สามารถใช้ได้ รวมทั้งเส้นทางหนีไฟก็มีสิ่งกีดขวางไม่สามารถใช้ได้จริง และโรงงานไม่เคยมีการอบรมเรื่องป้องกันและรับมือกับอัคคีภัยในโรงงานเลย

 

 

 

 

 

 

 

สร้างมลพิษด้านสิ่งแวดล้อม น้ำเสียจากอุตสาหกรรมในโรงงานถูกปล่อยเข้าสู่ระบบท่อระบายน้ำเสียทั่วไป รวมทั้งไม่มีการคัดแยกขยะอันตรายจากอุตสาหกรรมอีกด้วย

 

ช่องทางร้องเรียนปัญหาของคนงานสู่ฝ่ายบริหารขาดประสิทธิภาพ แม้ทางโรงงานจะเตรียมช่องทางการร้องเรียนปัญหาต่าง ๆ ของคนงานไว้ แต่พบว่าเป็นแค่ช่องทางการบอกกล่าวสู่พนักงานระดับสูงขึ้นไปเท่านั้น ไม่มีการแก้ไขปัญหาให้กับคนงานจริง ส่วนสหภาพแรงงานไม่ได้เป็นตัวแทนของคนงาน พบว่าแม้จะมีสหภาพแรงงานแต่ก็เป็นเพียงสหภาพลม คือมีแต่ชื่อไม่มีการดำเนินกิจกรรมสหภาพ นอกจากนี้พบสหภาพแรงงานของโรงงาน 1 ใน 4 แห่งนี้ประธานสหภาพแรงงานเป็นทีมงานที่ฝ่ายบริหารจัดสรรมาเอง

 

การสร้างอุปสรรคสำหรับการลาออก พบ 3 ใน 4 โรงงงานคนงานจะต้องได้รับการอนุมัติจากโรงงานก่อนถึงจะลาออกได้ แต่ทั้งนี้ในกฎหมายแรงงานจีนระบุว่าการลาออกนั้นคนงานเพียงแต่แจ้งให้กับนายจ้างล่วงหน้า โดยนายจ้างไม่สามารถอนุมัติหรือไม่อนุมัติการลาออกได้

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

รวมถึงสภาพความเป็นอยู่ที่ย่ำแย่ของคนงาน โดยหอพักของโรงงานมีความแออัด อากาศร้อนและถ่ายเทไม่สะดวก ไม่มีระบบการป้องกันอัคคีภัยที่ได้มาตรฐาน หอพักของคนงานในโรงงานแห่งหนึ่ง พบว่าคนงานต้องเบียดเสียดกันถึง 8-18 คนต่อห้องพัก 5 ห้อง และห้องอาบน้ำ 1 ห้องต่อคนงานถึง 180 คน โรงอาหารที่สกปรกไม่ได้มาตรฐาน รวมถึงการจัดด้านความปลอดภัยของหอพักที่หละหลวมมีการโจรกรรมในหอพักของคนงานบ่อยครั้ง

 

 

 

 

 

 

 

แม้ในช่วงปี 2007 อุตสาหกรรมของเล่นในจีนเคยประสบปัญหากรณีที่มีการเรียกคืนของเล่นในสหรัฐ และประเทศในแถบยุโรป ซึ่งเป็นประเทศผู้นำเข้าของเล่นจากจีนเป็นส่วนใหญ่ การแก้ปัญหานั้นรัฐบาลจีนได้ให้ความสำคัญกับการควบคุมคุมสินค้าส่งออกมากขึ้น เช่น การริเริ่มโครงการควบคุมคุณภาพสินค้าทั่วประเทศและเสนอให้มีหลักสูตรฝึกอบรมอย่างเข้มงวดให้กับผู้ผลิตของเล่นภายในประเทศเพื่อยกระดับความรู้ด้านมาตรฐานสินค้าระดับสากล รวมถึงให้ผู้ผลิตตระหนักถึงความปลอดภัยของผู้บริโภค ซึ่งหลังปี 2007 มีการประมาณการว่าต้นทุนของเล่นแต่ละชิ้นที่ผลิตในจีนเพิ่มขึ้นชิ้นละประมาณ 0.3 ดอลลาร์สหรัฐ

 

และเมื่อต้นปี 2014 ที่ผ่านมา อุตสาหกรรมผลิตของเล่นในจีนก็พบปัญหายอดสั่งซื้อจากต่างประเทศเริ่มลดลงอีกครั้ง จีนกำลังเสียส่วนแบ่งตลาดในสหรัฐและยุโรป ทั้งนี้ส่วนหนึ่งเป็นผลมาจาก จากมาตรของสหภาพยุโรป (EU) ที่เพิ่มความเข้มงวดกับมาตรฐานความปลอดภัยสำหรับของเล่นที่นำเข้าจากจีนอีก เช่น ระเบียบข้อบังคับใหม่เกี่ยวกับสารพิษ และกลิ่นเคมีในของเล่น เป็นต้น

 

ปรากฏการณ์นี้อาจส่งผลกระทบต่อผู้ผลิตในจีนที่เชี่ยวชาญเรื่องการกดราคาสินค้าให้ต่ำมากกว่าการขึ้นราคา จะนำเทคนิคการลดต้นทุนด้านแรงงานมามาใช้อย่างแพร่หลายขึ้น และด้วยเหตุนี้อาจจะส่งผลกระทบต่อคนงานในอุตสาหกรรมผลิตของเล่นนี้หนักขึ้นไปอีก.