สำรวจพื้นที่การรับรู้และความทรงจำร่วมสมัยที่มีต่อ เภสัชกร ดร.ตั้ว ลพานุกรม ผู้ก่อการคณะราษฎร “สายวิทยาศาสตร์” อธิบดีกรมวิทยาศาสตร์คนแรก หัวหน้าแผนกอิสระเภสัชกรรมศาสตร์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ผู้ก่อตั้งองค์การเภสัชกรรม และข่าวเรื่องหวย 36 ล้านจาก ดร.ตั้ว

รูปปั้นเภสัชกร ดร.ตั้ว ลพานุกรม ผู้ก่อการคณะราษฎรและผู้ก่อตั้งองค์การเภสัชกรรม รูปปั้นตั้งอยู่ที่หน้าตึกบัญชาการองค์การเภสัชกรรม ถ.พระราม 6 นอกจากนี้ในบริเวณใกล้เคียงกันคือที่กรมวิทยาศาสตร์บริการ กระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ถ.พระราม 6 มีรูปปั้นครึ่งตัวของ ดร.ตั้ว ลพานุกรม อีกด้วย

ในเช้าวันที่เมฆฝนครึ้มตั้งท่าจะตกอยู่ตลอดเวลา ที่มุมเล็กๆ ภายในรั้วขององค์การเภสัชกรรม ติดถนนพระราม 6 ตรงข้ามโรงพยาบาลรามาธิบดี เป็นที่ตั้งของรูปปั้นครึ่งตัวของ เภสัชกร ดร.ตั้ว ลพานุกรม อธิบดีกรมวิทยาศาสตร์คนแรก ผู้ก่อตั้งองค์การเภสัชกรรม และสมาชิกก่อตั้งคณะราษฎร ผู้ร่วมก่อการเปลี่ยนแปลงการปกครอง 24 มิถุนายน 2475

อาจกล่าวได้ว่ารูปปั้นของ ดร.ตั้ว ลพานุกรม เป็นหนึ่งในพื้นที่ความทรงจำรำลึกที่เกี่ยวข้องกับคณะราษฎรแบบรายปัจเจกบุคคล เช่นเดียวกับ อนุสาวรีย์ปรีดี พนมยงค์ ที่หน้าตึกโดม มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ท่าพระจันทร์ อนุสาวรีย์พระยาพหลพลพยุหเสนา ที่ศูนย์การทหารปืนใหญ่ จ.ลพบุรี และที่หน้าโรงงานน้ำตาล อ.เกาะคา จ.ลำปาง อนุสาวรีย์จอมพล ป. พิบูลสงคราม ที่วงเวียนศรีสุริโยทัย จ.ลพบุรี และที่ศาลหลักเมืองนครบาลเพชรบูรณ์ อ.หล่มศักดิ์ จ.เพชรบูรณ์ รวมทั้งศาลหลวงศุภชลาศัย ที่สนามศุภชลาศัย เขตปทุมวัน ฯลฯ

โดยที่ฐานรูปปั้น ดร.ตั้ว ยังพวงมาลัย พวงมาลัยเจ็ดสี และผ้าแพรอยู่บ้าง นัยว่ายังถูกจดจำและมีผู้มาสักการะรูปปั้นของ ดร.ตั้ว อยู่เป็นระยะ แน่นอนย่อมไม่ต่างจากพื้นที่ความทรงจำต่อคณะราษฎรในจุดอื่นๆ ที่มีความเปลี่ยนแปลงในการให้ความหมายและการจดจำ และมีไม่น้อยที่ถูกทำให้พร่าเลือนหรือหายไปตามกาลเวลาหรือบริบททางการเมืองที่เปลี่ยนแปลง

000

ข้างๆ ตึกอำนวยการองค์การเภสัชกรรม คือโรงอาหารและเป็นที่ตั้งของสำนักงานสหภาพแรงงานรัฐวิสาหกิจองค์การเภสัชกรรม ที่นั่นเราได้มีโอกาสสนทนากับ ปราณี มั่นคง ประธานสหภาพแรงงานรัฐวิสาหกิจองค์การเภสัชกรรม ซึ่งกล่าวถึง ตั้ว ลพานุกรม ในฐานะผู้ก่อตั้งองค์การเภสัชกรรมว่า "องค์การเภสัชกรรมก่อตั้งขึนเมื่อ 5 สิงหาคม พ.ศ. 2509 ทุกวันที่ 5 สิงหาคม จึงถือเป็นวันสถาปนาองค์การเภสัชกรรม กิจกรรมหนึ่งคือวางพวงมาลาเพื่อเคารพและรำลึกถึงพระคุณของ ดร.ตั้ว ในฐานะผู้ก่อตั้งองค์การเภสัชกรรม โดยบุคลากรในองค์การเภสัชกรรมทั้งรุ่นเก่าและรุ่นใหม่ต่างรับรู้เกี่ยวกับผลงานของตั้ว ลพานุกรม"

ชีวิตและการศึกษาของตั้ว ลพานุกรม

ตั้ว ลพานุกรม ภาพจากหนังสือ “ดร.ตั้ว ลพานุกรม เภสัชกรผู้ยิ่งใหญ่ รัฐบุรษวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีของไทย"

จากข้อมูลใน วิกิพีเดีย และ หนังสือ "ดร.ตั้ว ลพานุกรม เภสัชกรผู้ยิ่งใหญ่ รัฐบุรษวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีของไทย" โดย ภญ.สำลี ใจดี และคณะ พิมพ์เมื่อปี 2552 นั้น ตั้ว ลพานุกรม เกิดเมื่อวันพุธที่ 21 ตุลาคม พ.ศ. 2441 ที่บ้านตำบลถนนสุรวงศ์ อำเภอสัมพันธวงศ์ จังหวัดพระนคร เป็นบุตรของนายเจริญ และนางเนียร ลพานุกรม มีพี่น้อง 5 คน จบการศึกษาที่โรงเรียนมัธยมเทพศิรินทร์ และโรงเรียนราชวิทยาลัย (ปัจจุบันคือโรงเรียน ภ.ป.ร.ราชวิทยาลัย ในพระบรมราชูปภัมภ์) และได้ตามเสด็จสมเด็จพระมหิตลาธิเบศรอดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก เมื่อครั้งดำรงพระยศเป็นสมเด็จเจ้าฟ้ากรมขุนสงขลานครินทร์ ไปศึกษาต่อวิชาสามัญ ณ ประเทศเยอรมนี โดยทุนส่วนพระองค์ เมื่อปลายปี 2453

ต่อมาในปี พ.ศ. 2457 เป็นช่วงเหตุการณ์สงครามโลกครั้งที่หนึ่ง ต่อมาในปี พ.ศ. 2460 ไทยประกาศสงครามกับเยอรมนี ตั้วจึงถูกจับเป็นเชลยศึกไปคุมขัง ณ ค่ายคุมขังเมือง Celle เขามีโอกาสศึกษาภาษาเพิ่มเติม ได้แก่ ภาษาอังกฤษ ภาษาเยอรมนี ภาษาฝรั่งเศส ตลอดจนศาสตร์อื่นๆ อย่าง คณิตศาสตร์ วิทยาศาสตร์ และเรียนเป่าขลุ่ยฝรั่ง

ภายหลังการพักรบสงครามเมื่อเดือนธันวาคม พ.ศ. 2461 ตั้วพ้นจากการเป็นเชลยศึก และเดินทางจากเยอรมนีไปยังประเทศฝรั่งเศส สมัครเข้ากองรถยนต์ไทยที่ไปงานพระราชสงครามยุโรป โดยเขาทำให้เขาทำหน้าที่เป็นล่ามภาษาฝรั่งเศสและภาษาเยอรมัน และเรียนรู้วิธีการทหาร ต่อมาได้รับยศจ่านายสิบแห่งกองทัพบกไทย และได้รับเหรียญดุษฎีมาลาของรัฐบาลฝรั่งเศส ตั้วเดินทางกลับถึงประเทศไทยพร้อมกองทหารอาสาเมื่อปี พ.ศ. 2462

ปลายปี พ.ศ. 2462 ตั้วได้เดินทางกลับไปบังยุโรปเพื่อศึกษาต่อ โดยทุนสมเด็จพระมหิตลาธิเบศรอดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก ได้เข้าศึกษาวิชาเคมีในมหาวิทยาลัยกรุงเบิร์น และมหาวิทยาลัยแห่งเจนีวา ประเทศสวิตเซอร์แลนด์ และสอบไล่ได้ปริญญาดุษฎีบัณฑิตชั้นเกียรตินิยม โดยเสนอวิทยานิพนธ์เรื่อง "The Influence of Chemical Composition on the Structure of Crystals" ในปี พ.ศ. 2470

หนึ่งในผู้ก่อการคณะราษฎร

ทั้งนี้ ตั้วเป็น 1 ใน 7 ผู้ก่อการคณะราษฎรด้วย โดยนักเรียนไทยในยุโรปรวม 7 คน ประกอบด้วย ประยูร ภมรมนตรี นักเรียนวิชารัฐศาสตร์ ประเทศฝรั่งเศส, ปรีดี พนมยงค์ นักเรียนวิชากฎหมาย ประเทศฝรั่งเศส, ร.ท.แปลก ขีตตะสังคะ หรือ ป. พิบูลสงคราม นักเรียนวิชาทหารปืนใหญ่ ประเทศฝรั่งเศส, ร.ต.ทัศนัย มิตรภักดี นักเรียนวิชาทหารม้า ประเทศฝรั่งเศส จรูญ สิงหเสนี ผู้ช่วยราชการสถานทูตสยามในประเทศฝรั่งเศส, แนบ พหลโยธิน นักเรียนวิชากฎหมาย ประเทศอังกฤษ และตั้ว ลพานุกรม นักเรียนวิชาวิทยาศาสตร์ ประเทศสวิตเซอร์แลนด์ ทั้งหมดประชุมกันที่บ้านพักเลขที่ 9 ถนนซอมเมอราร์ด ในกรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส เมื่อวันที่ 5 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2469 นานติดต่อกัน 4 คืน 5 วัน เพื่อวางแผนเปลี่ยนแปลงการปกครอง และตั้งปณิธานในการเปลี่ยนแปลงการปกครอง 6 ด้าน โดยเรียกกันต่อมาว่าเป็น “หลัก 6 ประการของคณะราษฎร”

ภายหลังสำเร็จการศึกษาดุษฎีบัณฑิต เขาเดินทางไปศึกษาต่อในวิชาเภสัชศาสตร์ ณ มหาวิทยาลัยมิวนิค ประเทศเยอรมนี และวิชาพฤกษศาสตร์ มหาวิทยาลัยปารีส ประเทศฝรั่งเศส ภายหลังสำเร็จการศึกษาในปี พ.ศ. 2473 แล้วนั้น ตั้วได้เดินทางกลับประเทศไทยโดยได้แวะไปดูงานทางวิทยาศาสตร์ การวิจัย และอุตสาหกรรมของสหรัฐอเมริกาและญี่ปุ่นก่อนกลับ

เมื่อกลับเข้ารับราชการ เขาเริ่มงานราชการในตำแหน่งผู้ช่วยแยกธาตุชั้น 2 ในศาลาแยกธาตุ กระทรวงพาณิชย์และคมนาคม ต่อมาได้รับพระราชทานยศเป็นรองอำมาตย์เอก เมื่อทำงานไปได้เพียงครึ่งปี ก็ได้ร่วมกับคณะราษฎรเปลี่ยนแปลงการปกครองในวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 โดยในเช้าตรู่ของวันดังกล่าว ตั้ว ลพานุกรม ร่วมเดินทางไปสู่จุดนัดหมายที่บางซื่อ โดยนั่งรถยนต์คันเดียวกับจอมพล ป. พิบูลสงคราม และพลตำรวจเอกอดุลย์ อดุลย์เดชจรัส

ตั้ว ลพานุกรม ระหว่างการอภิปรายในรัฐสภาเมื่อเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2483 (ที่มา: วิกิพีเดีย)

หลังจากเปลี่ยนแปลงการปกครอง เขาร่วมอยู่ในคณะรัฐมนตรีของรัฐบาลคณะราษฎร 2 สมัยแรก สมัยแรกเป็นกรรมการราษฎร ซึ่งเป็นคณะรัฐมนตรีภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง และเมื่อมีการพระราชทานรัฐธรรมนูญฉบับ 10 ธันวาคม พ.ศ. 2475 เขามีตำแหน่งเป็นรัฐมนตรีในรัฐบาลพระยามโนปกรณ์นิติธาดา และได้ออกจากตำแหน่งเมื่อมีการเปลี่ยนแปลงรัฐบาลในเดือนเมษายน พ.ศ. 2476 นอกจากนี้เขายังมีตำแหน่งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไปพร้อมกันด้วย

เขากลับมาเป็นรัฐมนตรีอีกครั้งหนึ่งในปี พ.ศ. 2481 สมัยรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม โดยเป็นรัฐมนตรีสั่งการกระทรวงเศรษฐการ ซึ่งเป็นกระทรวงพาณิชย์ในปัจจุบัน โดยเขาอยู่ในตำแหน่งจนกระทั่งถึงแก่อนิจกรรมด้วยโรคไส้ติ่งอักเสบ เมื่อ 27 สิงหาคม พ.ศ. 2484 รวมอายุได้ 43 ปี และได้รับการยกย่องให้เป็น "รัฐบุรุษวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีของไทย"

000

งานบุกเบิกด้านหน่วยงานราชการทางวิทยาศาสตร์

เมื่อพ้นจากตำแหน่งรัฐมนตรีในเดือนเมษายน พ.ศ. 2476 เขาได้กลับมาทำงานด้านวิทยาศาสตร์ต่อ ในเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2477 ได้รับตำแหน่งเป็นนักเคมีและรักษาการตำแหน่งเจ้ากรมของศาลาแยกธาตุ

จนกระทั่งเดือนเมษาน พ.ศ. 2478 ศาลาแยกธาตุได้รับการยกฐานะขึ้นเป็นกรมวิทยาศาสตร์ สังกัดกระทรวงเศรษฐการ (ปัจจุบันคือกรมวิทยาศาสตร์บริการ กระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี) โดยเขาจึงดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมวิทยาศาสตร์คนแรก โดยตั้ว ได้จัดตั้งสถานศึกษาเคมีปฏิบัติขึ้นในกรมวิทยาศาสตร์ เพื่อฝึกหัดนักเรียนนักศึกษาที่สำเร็จการศึกษาโดยบริบูรณ์จากระดับมัธยมศึกษาให้มีความรู้ความชำนาญทางเคมียิ่งขึ้น

ตั้วให้ความสนใจกับงานวิทยาศาสตร์เป็นอย่างยิ่งโดยเฉพาะการวิจัยที่เกี่วข้องกับงานเกษตรกรรม กรมวิทยาศาสตร์ได้วิจัยและส่งเสริมเกี่ยวกับพืชผลการเกษตร เช่น การวิจัยเถ้าไม้เพื่อใช้ทำปุ๋ย การวิจัยน้ำมันสน น้ำมันหมู เกลือ เครื่องปั้นดินเผา งานการสำรวจวิเคราะห์ดิน เป็นต้น นอกจากนี้ยังให้ความสนใจด้านการอาหารของประเทศไทยโดยตั้วเป็นผู้ริเริ่มการส่งเสริมอาหารและกิจการถั่วเหลืองในประเทศไทย

ในเดือนธันวาคม พ.ศ. 2481 ตั้วดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีสั่งการกระทรวงเศรษฐการด้วยโดยดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมวิทยาศาสตร์ไปควบคู่กัน นอกจากนี้ตั้วยังส่งเสริมการเผยแพร่ความรู้ทางวิทยาศาสตร์ด้วยการเป็นบรรณาธิการหนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์ภาษาไทย และวารสารวิจัยทางวิทยาศาสตร์ไทยในภาษาอังกฤษชื่อ Siam Science Bulletin

งานริเริ่มด้านเภสัชกรรม เพื่อลดการพึ่งพาทางเศรษฐกิจจากต่างชาติ

ทั้งนี้เขาเคยเขียนบทบรรณาธิการหัวข้อ “งานเภสัชกรรม” ลงในหนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์ ประจำเดือนมกราคม พ.ศ. 2481 ตอนหนึ่งย้ำถึงความสำคัญของงานเภสัชกรรม ในฐานะที่เป็นส่วนหนึ่งของนโยบายพึ่งตนเองของรัฐบาลในสมัยคณะราษฎรว่า

“รัฐบาลของเรามีความรู้สึกเป็นห่วงในเรื่องนี้เป็นอันมาก จึงคิดหาวางนโยบายพึ่งตนเองก่อนโดยวางโครงการส่งเสริม ขึ้นเป็นต้นว่า ขยายมาตรฐานและปรับปรุงการศึกษาวิชาเภสัชกรรมในมหาวิทยาลัยให้สูงขึ้น เพื่อเพาะผู้มีความรู้ในทานี้ ตั้งกองเภสัชกรรมขึ้น เพื่อทำการศึกษาค้นคว้าในเรื่องของยา และจะได้สร้างโรงงานทำยาขึ้นในลำดับถัดไป ไม่แต่ประเทศเราเท่านั้น ที่สนใจในเรื่องนี้ ต่างประเทศที่กำลังรู้สึกตัว และหาทางก้าวไปข้างหน้าอย่างเรา ก็ปฏิบัติอย่างเดียวกัน เช่น เปอร์เซียและอียิปต์ เขาได้จัดจ้างผู้เชี่ยวชาญมาวางรากฐานสร้างสถานการศึกษาวิชาเภสัชกรรมขึ้น โดยไม่คำนึงถึงว่า ทุนที่ต้องลงเป็นเดิมพันนั้นเป็นจำนวนเท่าใด

ถ้าจะกล่าวถึงความจำเป็นในการที่เราจะต้องส่งเสริมการเภสัชกรรมเป็นข้อๆ ก็จะได้ดังต่อไปนี้

1. ยาเป็นวัตถุที่มีค่าเหมือนดาบสองคม คือ ถ้าใช้ดีก็เป็นประโยชน์ ใช้ไม่ดีก็เป็นโทษ ฉะนั้นการปรุงยาก็ดี การจำหน่ายก็ดี จึงจำเป็นต้องกระทำโดยผู้มีความรู้ดีและได้รับการศึกษามาแล้วเป็นอย่างดี ข้อนี้เกี่ยวกับความปลอดภัยของประชาชนเป็นส่วนใหญ่

2. ประเทศเราอุดมไปด้วยพืชสมุนไพรและสิ่งอื่นๆ ที่อาจใช้เป็นยารักษาโรคได้ แต่เรายังมิได้ศึกษาค้นคว้ากันอย่างจริงจัง สรรพคุณอันวิเศษต่างๆ จึงไม่ปรากฏชัดขึ้นตามหลักวิชาการ ถ้าหากเราเริ่มศึกษาค้นคว้าเป็นหลักฐานก็เชื่อว่าจะสามารถดัดแปลงใช้เป็นยารักษาโรคได้เป็นอันมาก ข้อนี้เกี่ยวกับการขุดทรัพย์อันไม่เกิดประโยชน์ให้เป็นประโยชน์ขึ้น เหมือนกับการขุดแร่ แร่ธรรมดาอยู่ในดินก็หาประโยชน์อะไรไม่ได้ แต่เมื่อขุดขึ้นมาแล้วจึงเป็นทรัพย์ที่มีประโยชน์

3. ในปีหนึ่งๆ ประเทศเราสั่งยามาจากต่างประเทศเป็นจำนวนล้านๆ บาท เช่น เมื่อ พ.ศ. 2476 เป็นเงิน 1,835,761 บาท พ.ศ. 2480 เป็นเงิน 2,143,441 บาท เป็นต้น ถ้าหากเราทำยาของเราเองขึ้น และใช้ประโยชน์ได้เท่ากันแล้ว เราก็จะสามารถตัดรายจ่ายจำนวนมหึมานี้ลงได้มาก ยิ่งไปกว่านั้นยังอาจมีสมุนไพรบางอย่างที่เราสามารถจะจำหน่ายให้แก่ต่างประเทศได้ด้วย นี่เป็นเรื่องที่เกี่ยวกับปัญหาเศรษฐกิจ

4. ในการประการที่สำคัญยิ่ง ก็คือ ในยามฉุกเฉิน เป็นต้นว่าเกิดสงครามขึ้น ถ้าเรายังจำเป็นต้องซื้อยาจากต่างประเทศอยู่แล้ว เมื่อการคมนาคมถูกตัดขาดหรือการซื้อขาย กระทำไม่ได้เหมือนยามปกติ เราจะเอายาที่ไหนมารักษาทหารที่ป่วยเจ็บตลอดจนประชาชนพลเมืองทั่วๆ ไป นี่แหละคือความจำเป็นที่เราต้องส่งเสริมการเภสัชกรรมขึ้นเสียแต่เวลานี้ อย่าได้นึกหวังพึ่งคนอื่นเป็นอันขาด ทุกคนจะต้องรู้จักพึ่งตนเองเสมอไป”

ส่งเสริมการเรียนการสอนด้านเภสัชศาสตร์ครั้งแรก ที่จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ตั้ว ลพานุกรม ให้ความสำคัญการกับศึกษาเภสัชศาสตร์อย่างมาก เนื่องจากในขณะนั้นไม่มีกฎหมายรองรับวิชาชีพเภสัชกรรม มีเพียงการรองรับสิทธิการปรุงยาในพระราชบัญญัติการแพทย์ พ.ศ. 2466 ทำให้การขายยาเกิดขึ้นโดยไม่ต้องฝึกปฏิบัติทางเภสัชกรรมมาก่อน ประกอบกับการเรียนการสอนทางเภสัชศาสตร์ซึ่งอยู่ในฐานะแผนกปรุงยา คณะแพทยศาสตร์ศิราชพยาบาลไม่ได้รับการสนุบสนุนงบประมาณจากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ตั้วจึงได้ส่งเสริมการเรียนการสอนทางเภสัชศาสตร์โดยจัดหาครูจากกระทรวงและกรมทางวิทยาศาสตร์ในประเทศไทยมาสอนในแผนกปรุงยา ตั้วยังมีบทบาทในการยกระดับแผนกปรุงยา คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล เพื่อเตรียมจัดตั้งเป็นแผนกอิสระเภสัชกรรมศาสตร์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยเมื่อ พ.ศ. 2477 ซึ่งแผนกดังกล่าวจะกลายเป็นคณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยในปัจจุบัน

โดยเมื่อวันที่ 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2482 มีคำสั่งแต่งตั้งจากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยให้ ตั้ว ลพานุกรม ซึ่งเป็นอธิบดีกรมวิทยาศาสตร์ และรัฐมนตรีสั่งการกระทรวงเศรษฐการ ดำรงตำแหน่งหัวหน้าแผนกอิสระเภสัชกรรมศาสตร์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยอีกตำแหน่งหนึ่ง โดยมีการจัดการศึกษาวิชาเภสัชศาสตร์เต็มรูปแบบ นอกจากนี้ยังมีการจัดสร้างอาคารเรียนของแผนกอิสระเภสัชกรรมศาสตร์เปิดใช้เมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2482 โดยปัจจุบันเป็นอาคารคณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ลดการพึ่งพายาต่างประเทศ จุดกำเนิดองค์การเภสัชกรรม

นอกจากบทบาทด้านการศึกษาเภสัชศาสตร์ ในสมัยที่ ตั้ว ลพานุกรม เป็นอธิบดีกรมวิทยาศาสตร์ กระทรวงเศรษฐการ ยังพิจารณาเห็นว่าประเทศไทยควรมีโรงงานผลิตยาเองเนื่องจากสมุนไพรและวัตถุดิบในประเทศก็มี และเป็นการป้องกันไม่ให้เงินตรารั่วไหลออกนอกประเทศ และทำให้ประเทศมียาสำรองไว้ใช้ในยามคับขัน ดังนั้นในเดือนมกราคม พ.ศ. 2482 จึงได้จัดการสร้างโรงงานเภสัชกรรมขึ้น ณ ตำบลพญาไท ในเนื้อที่ประมาณ47 ไร่

ในระยะแรกโรงงานเภสัชกรรมผลิตยาออกจำหน่ายรวม 25 ชนิด ได้แก่ยาฉีด 3 ชนิด ยาเม็ด 7 ชนิด ทิงเจอร์ 9 ชนิด ยาสกัด 1 ชนิด ยาสปิริต 1 ชนิด รวมกับยาที่เคยผลิตมาก่อนตั้งแต่กรมวิทยาศาสตร์ยังเป็นศาลาแยกธาตุอีก 4 ชนิด คือ ยารักษาโรคเรื้อนจากน้ำมันกระเบา 3 ชนิด ยาสกัดวิตามินบี จากรำข้าว 1 ชนิด

ปลายปี พ.ศ. 2483 เนื่องจากทางราชการเห็นว่าโรงงานเภสัชกรรม ดำเนินการในรูปธุรกิจการค้า อุตสาหกรรมยามากกว่าวิชาการจึงแยกโรงงานเภสัชกรรมออกจากกรมวิทยศาสตร์

ภายหลังการเสียชีวิตของตั้ว ลพานุกรม ในวลาต่อมาปี พ.ศ. 2485 มีพระราชกฤษฎีกาให้โรงงานเภสัชกรรมพ้นจากสังกัดกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ มีฐานะเป็นรัฐวิสาหกิจบริหารงานโดยคณะกรรมการอำนวยการซึ่งคณะรัฐมนตรีแต่งตั้ง และอยู่ภายใต้การดูแลของกระทรวงสาธารณสุข

และในเวลาต่อมาในปี พ.ศ. 2506 คณะกรรมการอำนวยการโรงงานเภสัชกรรม และกระทรวงสาธารณสุขได้เห็นชอบที่จะรวมโรงงานเภสัชกรรมกับกองโอสถศาลาให้เป็นกิจการเดียวกัน และภายหลังจากที่มีการออกพระราชบัญญัติองค์การเภสัชกรรม พ.ศ. 2509 เมื่อวันที่ 5 สิงหาคม พ.ศ. 2509 ก็เริ่มดำเนินงานในฐานะองค์การเภสัชกรรม ซึ่งมีฐานะเป็นรัฐวิสาหกิจมาตั้งแต่วันที่ 1 ตุลาคม พ.ศ. 2509 เป็นต้นมา

ผลงานและพันธกิจขององค์การเภสัชกรรมยุคหลังตั้ว ลพานุกรม

ปราณี มั่นคง ประธานสหภาพแรงงานรัฐวิสาหกิจองค์การเภสัชกรรม

โดยผลการดำเนินงานขององค์การเภสัชกรรมนั้น เมื่อเริ่มตั้งโรงงานเภสัชกรรมเมื่อ พ.ศ. 2482 ปีแรก มีรายได้จากการจำหน่ายยา 1 แสนบาท และเพิ่มขึ้นเป็น 11.05 ล้านบาท ในปี พ.ศ. 2502นั้น ล่าสุดในปี 2558 องค์การเภสัชกรรมมียอดการจำหน่ายยาอยู่ที่ 12,772ล้านบาท แบ่งเป็นยาที่องค์การเภสัชกรรมผลิตเอง 6,552 ล้านบาท และให้ผู้อื่นผลิต 6,220 ล้านบาท โดยยาขององค์การเภสัชกรรมที่มียอดสั่งซื้อมากที่สุดเป็นยาต้านไวรัสเอดส์ ยารักษาโรคความดันและเบาหวาน ชุดทดสอบยาฆ่าแมลง ชุดทดสอบยาบ้า ในส่วนของผู้ผลิตยารายอื่นที่ได้รับความนิยม ได้แก่ ชุดน้ำยาล้างไต ยาในหมวดซีแอลต่างๆ และหมวดยากำพร้าหรือยาสำหรับรักษาโรคที่พบได้น้อย

ปราณี มั่นคง ประธานสหภาพแรงงานรัฐวิสาหกิจองค์การเภสัชกรรม กล่าวด้วยว่า สิ่งที่องค์การเภสัชกรรมทำนั้นไม่เพียงแค่ผลิตยาสามัญประจำบ้านเท่านั้น แต่ผลิตยาชนิดอื่นที่เป็นคุณประโยชน์แก่ประชาชนด้วย และผลิตยาสำหรับบัญชียาหลักแห่งชาติ ทำให้รัฐบาลไม่ต้องจ่ายงบประมาณสูง

จรัล เพ็ชรรัตน์ รองประธานสหภาพแรงงานรัฐวิสาหกิจองค์การเภสัชกรรม กล่าวเสริมด้วยว่า นโยบายปัจจุบันขององค์กรเภสัชกรรมคือผลิตยากลุ่มยาในกลุ่มที่มีความสำคัญและจำเป็นสำหรับประชาชนในการรักษาโรคในประเทศไทยได้แก่ กลุ่มยารักษาโรคความดันและเบาหวาน กลุ่มยารักษาโรคหัวใจ กลุ่มยารักษาเอชไอวี และกลุ่มยากำพร้า ซึ่งเป็นกลุ่มยารักษาโรคที่ไม่มีบริษัทเอกชนผลิตเพราะผลิตแล้วอาจขาดทุน

โดยที่ปัจจุบันหน่วยงานด้านสาธารณสุขหลายองค์กร รวมทั้ง สหภาพแรงงานรัฐวิสาหกิจองค์การเภสัชกรรมมีการรณรงค์คัดค้านเนื้อหาใน พ.ร.บ.การจัดซื้อจัดจ้างและการบริการพัสดุภาครัฐ พ.ศ.… ซึงจะกระทบต่อระเบียบการจัดซื้อยาและเวชภัณฑ์ของหน่วยงานภาครัฐที่ระเบียบพัสดุฉบับเดิมที่ใช้มาตั้งแต่ พ.ศ. 2535 ระบุให้จัดซื้อจากองค์การเภสัชกรรม (อภ.) อาจจะเอื้อต่อธุรกิจยาข้ามชาติ และมีผลทำลายระบบการควบคุมราคายา ที่เดิมองค์การเภสัชกรรมมีส่วนตรึงราคาไม่ให้แพงจนเกินไป

000

ข้อมูลประกอบ

กว่าจะเป็นองค์การเภสัชกรรม, เว็บไซต์องค์การเภสัชกรรม [เข้าถึงเมื่อ 23 มิถุนายน 2559]  http://www.gpo.or.th/Default.aspx?tabid=63

ตั้ว ลพานุกรม, วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี [เข้าถึงเมื่อ 23 มิถุนายน 2559]

ประวัติคณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, เว็บไซต์คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย [เข้าถึงเมื่อ 23 มิถุนายน 2559]

ภญ.สำลี ใจดี และคณะ, "ดร.ตั้ว ลพานุกรม เภสัชกรผู้ยิ่งใหญ่ รัฐบุรษวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีของไทย" กรุงเทพฯ: มูลนิธิเภสัชศาสตร์เพื่อสังคม (มภส.) และแผนงานสร้างกลไกเฝ้าระวังและพัฒนาระบบยา (กพย.), 2552 [ระบบออนไลน์]

วิชิตวงศ์ ณ ป้อมเพชร, “รัฐบุรุษวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีของไทย” ใน ภญ.สำลี ใจดี และคณะ (เรื่องเดียวกัน)

อรรคพล สาตุ้ม, "ศิลปกรรม" อนุสาวรีย์ ปรีดี พนมยงค์ ตั้ว ลพานุกรม-พูนศุข พนมยงค์ และประชาชน, Blogspot, 11 มกราคม 2552

รายได้องค์การเภสัชฯ ปี 58 สูงกว่าหมื่นล้านบาท, สำนักข่าวไทย, 10 พฤศจิกายน 2558

หนังสือพิมพ์ไทยรัฐ, 25 กุมภาพันธ์ 2547

หนังสือพิมพ์ไทยรัฐ, 2 มีนาคม 2547

หนังสือพิมพ์ไทยรัฐ, 3 มีนาคม 2547

หนังสือพิมพ์ไทยรัฐ, 16 มีนาคม 2547

หนังสือพิมพ์ไทยรัฐ, 17 มีนาคม 2547