ก่อนปีนี้จะผ่านไป 'ประชาไท' ชวนอ่านรายงานที่ กอง บ.ก. คัดสรรมา 10 เรื่อง บางชิ้นผู้อ่านอาจเห็นผ่านตาแล้วแต่ยังไม่ได้อ่าน หรือหลายคนอาจจะเคยคลิกเข้ามาแล้ว แต่ยังอ่านไม่จบ เราถือโอกาสวันหยุดยาว ขอเชิญชวนอ่านอีกครั้ง (คลิกที่ชื่อเรื่องเพื่ออ่าน)

1. รำลึก 10 ปี 19 กันยาใต้รัฐบาล คสช. รู้จัก ‘ทหาร’ ให้มากขึ้นกับ ธำรงศักดิ์ เพชรเลิศอนันต์
 

งานชิ้นนี้ออกมาในวาระ 10 ปี 19 กันยา 2549 หรือรัฐประหารคราวก่อน หากแต่เนื้อหาโดยรวม ชวนย้อนกลับไปถึง 2430 ในยุคก่อร่างสร้างตัวของระบบทหารเลยทีเดียว ในห้วงเวลาที่เรายังไม่รู้ว่า ประเทศไทยจะออกจากอำนาจการปกครองของทหารทั้งทางตรงและทางอ้อมเมื่อใดเช่นนี้ จึงขอเชิญชวนผู้อ่านทำความรู้จัก 'ทหาร' ให้มากขึ้น

2. ลาก ‘เก้าอี้’ มานั่งคุย: กนกรัตน์ เลิศชูสกุล #1 The Rise of the Octobrists
 

"คือมันสอดรับกับความสำเร็จในการ Rewrite ประวัติศาสตร์ 14 ตุลาและ 6 ตุลา ทำให้ 14 ตุลากับ 6 ตุลา เป็นเรื่องที่ต่อเนื่องกันอย่างแนบสนิท คือถ้าเราไม่ได้เป็นพวกเขา เราจะรู้สึกว่ามันคล้ายๆ กัน เหมือนกับนักศึกษาต่อสู้ล้มเผด็จการ แล้วก็ยังต่อสู้ต่อไป แต่รัฐไทยกลัวนักศึกษา ก็เลยปราบ เด็กเลยต้องหนีเข้าป่า ทั้งสองเหตุการณ์เป็นเรื่องเดียวกัน ทั้งที่จริงๆ แล้วมันไม่ใช่เรื่องเดียวกัน มันเป็นการเติบโตขึ้นของการเคลื่อนไหวคนละอุดมการณ์”

หนึ่งในรายงานชุด "ลาก ‘เก้าอี้’ มานั่งคุย" ในวาระ 40 ปี 6 ตุลา 2519 อธิบายการเกิดขึ้น ดำรงอยู่ และตกต่ำของคนเดือนตุลาในสังคมไทยปัจจุบัน ทำไมพวกเขาจึงอยู่ในทุกวงการ ทำไมพวกเขาจึงเป็นผู้ขีดเขียนความหมายของคำว่าประชาธิปไตยของไทยมาเนิ่นนาน

3. “เรียกรายงานตัวอีกครั้งก็ยังจะอารยะขัดขืน” คำเบิกความ 'รุ่งศิลา' กวีหลังกรงขัง
 

ที่มาภาพ: ปรับแต่งจาก iLaw

ที่มาที่ไปของกวีหนุ่มใหญ่วัย 53 ปี 'รุ่งศิลา' ผู้ไม่ไปรายงานตัวตามประกาศของ คสช. ไม่กี่วันหลังรัฐประหาร ปัจจุบัน แม้ศาลจะตัดสินให้เขามีความผิดฐานฝ่าฝืนคำสั่ง คสช. โดยให้จำคุก 1 ปี ปรับ 18,000 บาท ก่อนจะลดโทษให้หนึ่งในสามเหลือโทษจำคุก 8 เดือน ปรับ 12,000 บาท และให้รอลงอาญา 2 ปี แต่ตอนนี้ เจ้าตัวยังอยู่ในเรือนจำ เฝ้ารอที่จะสู้คดี 112 ในศาลทหารอีกคดี

“เป็นความซ้ำซาก ย้อนแย้งและล้าหลัง ผมคิดว่าประเทศนี้มีอาการเจ็บป่วยอย่างหนักหนาเหลือเกิน” เขาเคยบอกไว้

 

4. ภาวะกลับไม่ได้ ไปไม่ถึง: ประชากรย้ายถิ่นจากรัฐฉานและนโยบายสัญชาติ 

เมื่อประเทศไทย ไม่ได้มีแค่คนที่มีบัตรประชาชน สำรวจความฝันและความเป็นอยู่ของประชากรย้ายถิ่นจากรัฐฉานที่พำนักอยู่ในประเทศไทย หลายครอบครัวยังหวังกลับไปพร้อมหน้าพร้อมตาที่บ้านเกิด แต่ก็มีอีกหลายครอบครัวหวังเริ่มต้นชีวิตใหม่ที่นี่ ขณะที่ลูกหลานของพวกเขาเติบโตขึ้นในสังคมไทยพร้อมความรู้สึกว่าที่นี่ก็คือบ้าน พร้อมติดตามนโยบายด้านสัญชาติและสถานะบุคคลของรัฐไทย และแนวโน้มการปรับตัวเพื่อตอบโจทย์ประชากรข้ามแดน และภาวะสังคมผู้สูงอายุ

5. รายงานพิเศษ: ภาษามลายู-รัฐไทยนิยม การกลืนชาติทางภาษา แกะปมขัดแย้งชายแดนใต้

แกะปมขัดแย้ง ‘ภาษามลายู’ สามจังหวัดชายแดนใต้ เมื่อรัฐไทยพยายามกลืนความเป็นปาตานีผ่านภาษา หนึ่งในชนวนความรุนแรง ที่ก่อให้เกิดความกังวลว่าอัตลักษณ์ปาตานีจะสิ้นสูญ

6. เราจะไปทางไหน#6: เกษียร เตชะพีระ ‘Deep state ปะทะ Deep society’ สู้อย่างไรในศึกยาว

บทสัมภาษณ์ชิ้นปิดท้ายในชุด "เราจะไปทางไหน" ที่สำรวจหน้าตาการเมืองไทยหลังร่างรัฐธรรมนูญฉบับมีชัย ฤชุพันธุ์ - เกษียร เตชะพีระ พาเราวิเคราะห์ให้เห็นเส้นทางประชาธิปไตยขึ้นๆ ลงๆ ยาวนานในประวัติศาสตร์การเมือง โดยใช้กรอบ ‘รัฐพันลึก’ หรือ Deep state เพื่อให้เห็นรากของปัญหา และยังมีส่วนที่เขาคิดต่อ นั่นคือ Deep society ที่ปะทะขัดแย้งกับ Deep state มายาวนาน ชวนมองศึกนี้ในระยะยาวและรักษาหลักบางอย่างเพื่อให้สังคมไทยสู้กันในนานโดยไม่ต้องสูญเสียเพิ่มเติมอีก

7. รายงานพิเศษ: ‘หญิงพิการ(1)’ ชีวิตที่ถูกกระทำซ้ำซ้อน ข่มขืน-ทำหมัน

ขณะที่ปัญหาของคนไม่พิการกับเรื่องเพศยังไม่เคยจบสิ้น คู่ขนานกันไป คนพิการหลายคนก็ไม่เคยเรียนรู้เรื่องเพศ บ้างโดนกีดกันให้อยู่ห่าง  บ้างหวาดกลัวเพราะความไม่รู้ จนทำให้คนพิการและครอบครัวจำนวนมากเลือกที่จะปกปิดและขุดหลุมฝังเรื่องเหล่านี้ให้ลึกที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้ และมีจำนวนไม่น้อยที่หลีกหนีปัญหาด้วยการ ‘ทำหมัน’

รายงานชิ้นนี้ จะฉายภาพคนพิการ-ครอบครัว แท้จริงแล้วคนพิการไร้เพศหรือสังคมพยายามผลักให้คนพิการไร้เพศ อะไรทำให้มุมมองเรื่องเพศของคนพิการถูกมองข้าม จนหญิงพิการหลายคนถูกจับทำหมันไม่รู้ตัวและจมอยู่กับความคิดเรื่องการถูกล่วงละเมิดทางเพศ

 

8. Sex in Jails: เรื่องเซ็กส์ในที่ลึก แต่ไม่ลับในเรือนจำชาย

เปิดเรื่องเซ็กส์ในแดนสนธยาอย่างเรือนจำ ปัญหาการล่วงละเมิดทางเพศยังคงมีอยู่ และการมีเพศสัมพันธ์มีให้เห็นเป็นปกติในเรือนจำชาย ทั้งมีพิธีการแต่งงานและทะเบียนสมรส แต่พบปัญหาการเข้าถึงถุงยางอนามัยเป็นเรื่องยากในบางเรือนจำ

คุณภาพชีวิต สิทธิมนุษยชน กระบวนการยุติธรรม การค้าบริการทางเพศ การเข้าถึงถุงยางอนามัย สิทธิทางเพศ มารวมอยู่ด้วยกันในรายงานชิ้นนี้ 
 

9. รายงาน: รัฐไทยกับโลกออนไลน์ อดีต ปัจจุบัน อนาคต(อันน่าสะพรึง)

ภาพโดย Thomas Leuthard (CC BY 2.0)

ย้อนดูความพยายามของรัฐบาลไทยในการเข้ามาควบคุม สอดส่อง การใช้อินเทอร์เน็ตของประชาชนอย่างต่อเนื่อง พร้อมคุยกับ อาทิตย์ สุริยะวงศ์กุล ผู้ประสานงานเครือข่ายพลเมืองเน็ต ที่ติดตามมอนิเตอร์นโยบายรัฐต่อโลกออนไลน์มาตลอด ถึงข้อเสนอต่อแนวทางที่ควรจะเป็น



10. เมื่อ ‘รัฐไทย’ จัดระเบียบความเศร้า (มานุษยวิทยาของความเศร้าโศก)

บทสัมภาษณ์นักมานุษยวิทยา ที่ชวนมองความพยายามของ ‘รัฐไทย’ ในการจัดระเบียบการแสดงออกความเศร้าให้เหมือนกัน ขณะที่ความโกรธคือรูปแบบหนึ่งของความเศร้าและใช้กับผู้ที่เป็นปฏิปักษ์กับความเศร้าของตน สะท้อนวิธีคิดแบ่งขั้วดี-เลวในสังคมไทย