รายงานของ ILOSTAT แสดงข้อมูลการจ้างงานที่สะท้อนถึงการเปลี่ยนแปลงอย่างต่อเนื่องใน 'อุตสาหกรรมไปรษณีย์และบริการจัดส่ง' แนะคนทำงานควรได้รับการฝึกฝนทักษะใหม่ เพื่อรับมือการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วในอุตสาหกรรมนี้

ที่มาภาพ: BeyondDC (CC BY-NC-ND 2.0)

การเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยี ส่งผลกระทบอย่างรุนแรงต่อบริการไปรษณีย์ ในขณะเดียวกัน การจ้างงานในอุตสาหกรรมบริการจัดส่งยังคงเพิ่มขึ้นในประเทศส่วนใหญ่ โดยได้แรงหนุนจากการเติบโตอย่างรวดเร็วของอุตสาหกรรม ความจริงที่ขัดแย้งที่ชัดเจนนี้ สนับสนุนแนวคิดที่ว่าแม้ว่าความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีสามารถทำลายงานและแทนที่แรงงานคนได้ แต่ก็ยังสามารถสร้างงานใหม่ๆ ขึ้นมาได้ด้วย ซึ่งสร้างผลกระทบเชิงบวกโดยรวม เมื่อมองไปสู่อนาคต การเพิ่มทักษะและการสนับสนุนเพื่อช่วยให้บริการไปรษณีย์แบบดั้งเดิมเร่งกระบวนการเปลี่ยนผ่านสู่ดิจิทัล จะเป็นกุญแจสำคัญในการสร้างความยืดหยุ่นและความสามารถในการปรับตัวของคนทำงานและองค์กรในอุตสาหกรรมนี้

"อุตสาหกรรมไปรษณีย์และบริการจัด" (post and courier services) ส่งเป็นหนึ่งในอุตสาหกรรมที่มีการเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยีควบคู่ไปกับรูปแบบการบริโภคที่เปลี่ยนแปลงไป นำไปสู่การปรับโครงสร้างใหม่มากมายโดยมีผลกระทบที่สำคัญในแง่ของการจ้างงาน ในรายงานชิ้นนี้ของ ILOSTAT จะแสดงข้อมูลการจ้างงานที่สะท้อนถึงการเปลี่ยนแปลงอย่างต่อเนื่องในอุตสาหกรรมนี้

การจ้างงานในอุตสาหกรรมไปรษณีย์และบริการจัดส่งเพิ่มขึ้นในประเทศส่วนใหญ่

ที่มาภาพ: Eirik Newth (CC BY 2.0)

ระหว่างปี 2003-2022 การจ้างงานในอุตสาหกรรมไปรษณีย์และบริการจัดส่งเพิ่มขึ้นในกว่า 70% ของกลุ่มประเทศรายได้ปานกลางระดับล่างและกลุ่มประเทศรายได้ปานกลางระดับบน ในบางประเทศ การจ้างงานมีอัตราการเติบโตสูงมาก (เช่น ฟิลิปปินส์ ไทย และศรีลังกา) เติบโตเฉลี่ยในอัตราเลขสองหลักต่อปีในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา ประเทศรายได้ปานกลางระดับบนอื่นๆ ในละตินอเมริกา (เช่น บราซิล เอกวาดอร์ และเม็กซิโก) และในเอเชียตะวันตก (เช่น ตุรกี) ก็มีอัตราการเติบโตของการจ้างงานที่สูงเช่นกัน (ระหว่าง 7-10% ต่อปี) ในอุตสาหกรรมนี้

ส่วนกลุ่มประเทศรายได้สูง มีแนวโน้มที่หลากหลายแตกต่างกันไป มีการจ้างงานพนักงานไปรษณีย์และพนักงานจัดส่งเพิ่มขึ้นประมาณครึ่งหนึ่งที่ ILO มีข้อมูล ซึ่งรวมถึงไซปรัส อิสราเอล อิตาลี โปรตุเกส สหราชอาณาจักร และสหรัฐอเมริกา แต่ก็ลดลงอีกครึ่งหนึ่งด้วยเช่นกัน เช่น ออสเตรีย ฝรั่งเศส กรีซ สโลวาเกีย สวิตเซอร์แลนด์ และอุรุกวัย

ขนาดและโครงสร้างของการจ้างงานในอุตสาหกรรมไปรษณีย์และบริการจัดส่งมีความแตกต่างกันไปอย่างมาก

การจ้างงานในอุตสาหกรรมไปรษณีย์และบริการจัดส่ง เมื่อคิดเป็นสัดส่วนของการจ้างงานทั้งหมด โดยทั่วไปจะเพิ่มขึ้นตามระดับรายได้ของประเทศ เนื่องจากอุตสาหกรรมได้รับการสนับสนุนจากโครงสร้างพื้นฐานที่มีคุณภาพ และขับเคลื่อนโดยความต้องการบริการ ซึ่งทั้งสองอย่างนี้มีแนวโน้มที่จะสูงขึ้นในกลุ่มประเทศรายได้ปานกลางระดับสูงและกลุ่มประเทศรายได้สูง ในบรรดาประเทศที่ ILO มีข้อมูล สัดส่วนการจ้างงานสูงสุดอยู่ในสหรัฐฯ ที่อุตสาหกรรมนี้จ้างงานมากกว่า 2.2% ของการจ้างงานทั้งหมดในปี 2022

มีความแตกต่างที่สำคัญในแต่ละภูมิภาค ในแง่การกระจายตัวของคนทำงานในอุตสาหกรรม ระหว่างบริการไปรษณีย์และบริการจัดส่ง คนทำงานส่วนใหญ่ในอุตสาหกรรมนี้ (มากกว่า 80% ในประเทศส่วนใหญ่) ถูกจ้างงานภาคบริการจัดส่งในประเทศส่วนใหญ่ของภูมิภาคละตินอเมริกา และบางประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (เช่น ฟิลิปปินส์ และบรูไน) ส่วนประเทศอื่นๆ ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และอาหรับส่วนใหญ่ สัดส่วนแรงงานในอุตสาหกรรมนี้แม้จะต่ำกว่า แต่ยังคงมีสัดส่วนสูงอยู่ดี (ประมาณ 50-79%) ส่วนใหญ่ถูกจ้างงานภาคบริการจัดส่ง ในทางกลับกัน ทุกประเทศในเอเชียใต้และยุโรป (ยกเว้นยุโรปตะวันออก) สัดส่วนการจ้างงานภาคบริการจัดส่งมีสัดส่วนน้อยกว่า 50%

แนวโน้มการเปลี่ยนจาก "บริการไปรษณีย์" ไปเป็น "บริการจัดส่ง"

ที่มาภาพ: CLB

ในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา การสื่อสารทางอิเล็กทรอนิกส์ที่เพิ่มขึ้น ส่งผลให้ปริมาณการส่งไปรษณีย์ลดลงอย่างต่อเนื่องทั่วโลก ซึ่งเป็นเวลาเดียวกันกับที่ธุรกิจอีคอมเมิร์ซได้ส่งผลให้ปริมาณพัสดุเพิ่มขึ้นอย่างมาก การแพร่ระบาดของโควิด-19 ก็ยิ่งได้เร่งแนวโน้มนี้ ข้อมูลการจ้างงานระดับอุตสาหกรรมโดยละเอียดเผยให้เห็นถึงการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญของการจ้างงาน ในแทบทุกประเทศที่ ILO มีข้อมูล พบว่าส่วนใหญ่การจ้างงานในภาคบริการไปรษณีย์มีแนวโน้มลดลง แต่ในภาคบริการจัดส่งนั้นกลับเพิ่มขึ้น ดังนั้น ในหลายประเทศที่กล่าวมาข้างต้น อัตราการเติบโตของการจ้างงานที่สูงในอุตสาหกรรมไปรษณีย์และบริการจัดส่ง ได้รับแรงผลักดันจากการเติบโตอย่างรวดเร็วของการจ้างงานในภาคบริการจัดส่ง แนวโน้มนี้มีแนวโน้มที่จะดำเนินต่อไปในอนาคต 

ทั้งนี้ อัตราส่วนปริมาณจดหมายต่อพัสดุทั่วโลก ได้ลดลงจาก 13:1 ในปี 2005 เป็น 4:1 ในปี 2015 และคาดว่าจะเท่ากันที่ 1:1 ภายในปี 2025 นอกจากนี้ส่วนแบ่งรายได้ของภาคบริการไปรษณีย์ในอุตสาหกรรมนี้ก็ลดลงเช่นกัน จากที่เคยมีมากกว่า 50% ในปี 2005 เหลือเพียง 34% ในปี 2021 และจะยังคงลดลงเรื่อยๆ เหลือประมาณ 29% ภายในปี 2025

การจ้างงานตนเอง, แพลตฟอร์มการจัดส่ง และการเพิ่มขึ้นของบริษัทขนาดเล็ก

อัตราการเติบโตของการจ้างงานตามขนาดบริษัท ยังเผยให้เห็นข้อมูลเชิงลึกที่น่าสนใจ ตัวอย่างเช่น ในประเทศละตินอเมริกา ซึ่งมีสัดส่วน "การจ้างงานตนเอง" (self-employment) และ "ธุรกิจขนาดย่อม" (microenterprises) สูงที่สุดในอุตสาหกรรม ภาคบริการจัดส่งมีการจ้างงานเติบโตอย่างรวดเร็วในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา การจ้างงานตนเองและการจ้างงานในบริษัทที่มีพนักงานน้อยกว่า 5 คน มีอัตราการเติบโตที่สูงมาก แนวโน้มนี้อาจสะท้อนถึงการจ้างงานที่เพิ่มขึ้นผ่านแพลตฟอร์มจัดส่งออนไลน์บางส่วน เนื่องจากพนักงานจัดส่งจำนวนมากมองว่าตนเอง "ประกอบอาชีพอิสระ" (ในกรณีที่ข้อมูลไม่มีความชัดเจนในการจำแนกประเภทของพนักงานแพลตฟอร์ม เนื่องจากมาตรฐานสากลที่เกี่ยวข้องกับเรื่องนี้ยังต้องมีการพัฒนา) แท้จริงแล้ว สัดส่วนของผู้ประกอบอาชีพอิสระและพนักงานในธุรกิจขนาดย่อมเพิ่มขึ้นอย่างทวีคูณในบางประเทศระหว่างการแพร่ระบาดของโควิด-19 เนื่องจากความต้องการพนักงานส่งของเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว ในช่วงที่ร้านค้าและร้านอาหารปิดตัวลง และคนทำงานต้องย้ายถิ่นฐาน ในขณะนั้นผู้คนต่างมองว่าการจ้างงานบนแพลตฟอร์มเป็นวิธีการสร้างรายได้ ตัวอย่างเช่น ในคอสตาริกา สัดส่วนการจ้างงานของผู้ประกอบอาชีพอิสระและธุรกิจขนาดย่อมเพิ่มขึ้นจากประมาณ 28% ในปี 2019 เป็น 55% ในปี 2020 และเพิ่มขึ้นเป็น 60% ในปี 2022 ในทำนองเดียวกัน ในเอกวาดอร์ก็เพิ่มขึ้นจาก 49% ในปี 2019 เป็น 69% ในปี 2022

ในทางกลับกัน หลายประเทศในยุโรป เช่น อิตาลี เซอร์เบีย และสโลวาเกีย การจ้างงานตนเองและการจ้างงานในธุรกิจขนาดย่อมได้ลดลง ในขณะที่การจ้างงานเพิ่มขึ้นในธุรกิจขนาดกลางและขนาดเล็ก (SMEs) ที่มีการจ้างงาน 5-49 คน คำอธิบายที่เป็นไปได้ประการหนึ่งสำหรับสัดส่วนการจ้างงานของ SME ที่เพิ่มขึ้นในบางประเทศ คือบริการไปรษณีย์รายใหญ่ได้สูญเสียส่วนแบ่งตลาดของให้กับ "ธุรกิจที่ขายสินค้าหรือบริการระหว่างเจ้าของธุรกิจกับผู้บริโภครายบุคคล" (B2C) ขนาดเล็กที่มีความคล่องตัวกว่า มีต้นทุนที่ต่ำกว่า และมีความน่าเชื่อถือสูง ในหลายประเทศเหล่านี้ การกระจายการจ้างงานตามขนาดบริษัทสอดคล้องกับการอยู่ร่วมกันของผู้เล่นจำนวนมาก ทั้งรายใหญ่และรายเล็ก ในตลาดการจัดส่งพัสดุที่มีการแข่งขันสูง

ใครคือคนทำงานภาคไปรษณีย์และบริการจัดส่ง และงานในอุตสาหกรรมนี้มีการเปลี่ยนแปลงอย่างไร?

ที่มาภาพ: Yoshihumi Ibata/ILO

เมื่อพิจารณาข้อมูลตามหมวดอาชีพ ในอุตสาหกรรมไปรษณีย์และบริการจัดส่ง หมวดหมู่อาชีพที่สำคัญที่สุด คือ "หมวดอาชีพสนับสนุนการจัดส่งสินค้า" ซึ่งคิดเป็นสัดส่วนมากกว่าครึ่งหนึ่งของคนทำงานทั้งอุตสาหกรรมในบางประเทศ (เช่น ฝรั่งเศส) และ "หมวดอาชีพผู้ปฏิบัติงานในโรงงานและเครื่องจักรเคลื่อนที่" (ซึ่งรวมถึงคนขับรถด้วย) คิดเป็นสัดส่วนแรงงานสูงสูดในอุตสาหกรรม (เช่น บราซิล และเม็กซิโก) ในบางประเทศ (เช่น ฟิลิปปินส์ และโคลอมเบีย) สัดส่วนสูงสุดอยู่ในหมวด "หมวดอาชีพพื้นฐาน" โดยเฉพาะผู้ควบคุมการขนส่งสินค้า แต่ส่วนใหญ่เป็นพนักงานส่งของ พนักงานส่งพัสดุ และพนักงานคลังสินค้า

แท้จริงแล้ว เมื่อพิจารณาข้อมูลโดยละเอียดแล้วพบว่าโครงสร้างอาชีพของอุตสาหกรรมในกลุ่มประเทศที่ยกตัวอย่างมานั้นอาจไม่แตกต่างกัน ซึ่งเป็นไปได้ว่าในขณะที่ผู้จัดส่งกลุ่มแรกระบุว่าอาชีพของตนเป็น “พนักงานขับรถ” แต่กลุ่มหลังอาจระบุว่าเป็น “พนักงานจัดส่ง” นอกเหนือจากความแตกต่างนี้แล้ว การเปลี่ยนรูปแบบจากบริการไปรษณีย์ไปเป็นบริการจัดส่งยังสะท้อนให้เห็นการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างอาชีพ ในประเทศส่วนใหญ่ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในหมวดอาชีพผู้ปฏิบัติงานในโรงงานและเครื่องจักรเคลื่อนที่ (เช่น คนขับรถ) ซึ่งเป็นอาชีพหลักในอุตสาหกรรมนี้ พบว่าสัดส่วนในการจ้างงานในกลุ่มนี้เพิ่มขึ้น 

หมวดอาชีพอื่นๆ รวมถึงผู้จัดการ ผู้เชี่ยวชาญ และช่างเทคนิค และผู้ประกอบอาชีพที่เกี่ยวข้อง มีส่วนสนับสนุนพนักงานไปรษณีย์และพนักงานจัดส่งด้วย แม้ว่าสัดส่วนจะมีแนวโน้มที่ต่ำกว่ามากก็ตาม ในบรรดาหมวดอาชีพผู้จัดการ อาชีพหลักคือผู้จัดการฝ่ายจัดหา การจัดจำหน่าย และผู้จัดการที่เกี่ยวข้อง ในบรรดาหมวดอาชีพผู้เชี่ยวชาญ อาชีพหลัก ได้แก่ ผู้เชี่ยวชาญด้านการโฆษณาและการตลาด ตลอดจนนักวิเคราะห์ด้านการจัดการและองค์กร ส่วนอาชีพหลักในหมวดอาชีพช่างเทคนิคและผู้ประกอบวิชาชีพที่เกี่ยวข้อง คือ ผู้บังคับบัญชาในสำนักงานเป็น และในบางกรณีตัวแทนฝ่ายขายก็มีความสำคัญเช่นกัน เมื่อพิจารณาว่าบริการไปรษณีย์อยู่บนทางแยก ที่มีความจำเป็นในการเปลี่ยนแปลงสู่ดิจิทัลและความหลากหลายยิ่งขึ้นของบริการ  

ข้อสรุป

คนทำงานในอุตสาหกรรมไปรษณีย์และบริการจัดส่ง ถือเป็น "คนทำงานที่จำเป็น" (essential workers) ที่ช่วยอำนวยความสะดวกในการสื่อสารและการทำธุรกรรม เชื่อมโยงผู้คนเข้าด้วยกัน กับธุรกิจ ตลาด รัฐบาล และบริการต่างๆ การแพร่ระบาดของโควิด-19 ได้เน้นย้ำถึงความสำคัญของค่าจ้างที่เพียงพอ ความปลอดภัย และอาชีวอนามัยในการทำงาน การเข้าถึงการคุ้มครองทางสังคม การเจรจาทางสังคม และองค์ประกอบอื่นๆ ของการทำงานที่มีคุณค่าสำหรับคนทำงานเหล่านี้ นอกจากนี้ การวิเคราะห์ข้างต้นเน้นย้ำถึงความสำคัญของการสนับสนุนคนทำงานเหล่านี้ ผ่านการอบรมการเพิ่มทักษะ และจัดเตรียมทักษะใหม่ๆ เพื่อพวกเขาจะได้พร้อมที่จะเผชิญกับการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วในอุตสาหกรรมนี้

ที่มา:
From tradition to transformation: Employment trends in postal and courier services (Souleima El Achkar, ILOSTAT, 9 October 2023)